ङ्योइबा : तिनि आमाग्योइ दिवस चिम । ग्योइ आयोग छ्यामला स्यान्दो निकायसे खाराङ लासि दाङबाकेन मुला ?
प्रसाल : ग्योइ आयोगसे न्हाङगार जेक्खे औपचारिक गेताङ लाबाकेन मुला । बुधबार १ बजे जुमग्याम्से औपचारिक काठुइ तासेला मुला । तासाइ नेपाल प्रज्ञा प्रतिस्ठानरिजा तिनि २ बजे आमाग्योइ ह्वाइखा गेताङ ताचिमुला । आदिबासि जनजाति प्रतिस्ठानसे नोन आमाग्योइ सम्बन्धि गेताङ चुनोन हप्तान्हाङरि लाबाकेन मुला ।
ङ्योइबा : नेपालरि आमाग्योइला संख्याजा कादे मुला, कादे मुला ताला छोन्बो ?
प्रसाल : जनगनना २०७८ ला प्रतिबेदन खाजिन्बा आरे । थेतासि, २०६८ ला जनगननादा आधार तेन्दोबा ताला । थेआन्सार चुरि ग्योइ १२३ मुला । थेगुङरि २१ वटा ग्योइ आउदिन नुप्बा दुइरि मुला बिसि थान्बा मुला । तोङजाबिमा च्याङना ताम पाङबा मुबा ग्योइदा आउदिन नुप्बा दुइला ग्योइला लिरि च्यामुला ।
नेपालरि जनगननाला प्रतिवेदनला आधाररि नोन ग्योइला संख्या निर्धारन लाला । जनगनना प्रतिवेदनरि नेपालरि पाङबा मुतेबा खालला ग्योइ अंग्रेजि, फ्रेन्च छ्यामरि स्यान्दोदा नोन आमाग्योइला लिरि किन्बा मुला । चुसे तिलाइ कोल्ना लाबा मुला ।
नेपालि मुलहेन्से माङग्यारलाजा २१ वटा ग्योइ मुला । बिले, चाइनिज ग्योइ ङाला आमाग्योइ बिबाला चिम । चाइनिज छामेजुगु नेपालि ब्योनतेन ब्रेल्साङ लासि खाबा अबस्था हिन्ना चु । थेनिकादेसे आमाग्योइ चाइनिज बिबा हिन्ना ।
नेपालरि नागा ग्योइए नोन पाङबा लामुला बिमुला, नागा जामेकोलाजुगु नोन नेपालरि ब्रेल्साङ लासि खाजि ताला । तिल्दाबिसाम आसाम, नागाल्यान्डरिक्यार नेपालिकादे दोबालान मुला । ब्रेल्साङ लासि बाबा जामेकोलासे ह्राङला आमाग्योइ बिसि पाङमा नागा ग्योइ बिजि ताला बिबा बिसेग्यजुगुला याखारगि तर्कजा मुला ।
दातेदोना ह्याङसे जनगननादान आधार तेन्बा मुला । जनगननादा च्यालेन्ज लाबा हिम्मत खालाइला आरे । तिल्दाबिसाम थेरि ल्हानान ग्रेन बजेटग्याम चु रिपोर्ट तयार ताला । थेतासि, जनगननाला रिपोर्टसे तिला पिन्जि, ग्योइ आयोगसे नोन थेतान आधार तेन्दोबा अबस्था मुला ।
ङ्योइबा : आमाग्योइ प्रबद्र्धनला लागि तोबा कानुनजुगु मुतेबा स्हेङजिन्बा मुला कि लेङबा मुला ?
प्रसाल : खाजिबा खाजिबा तामरिजा दातेदोना तिलाइ नोन ताबा आरे । दातेदोना नेपालरि आमाग्योइला रास्ट्रिय निति खाराङबा तासेला बिबा आरे । नेपालरि दातेदोना नेसनल ल्याङग्वेज पोलिसि आरे ।
प्लान प्लेनरि पाठ्यक्रम बिकास केन्द्रला ह्राङला पोलिस मुसिम, सिक्षा बिभागला ह्राङला पोलिसि मुसिम तासाइ सोलोडोलो रुपरि नेपालला रास्ट्रिय ग्योइ निति स्होबा आरे ।
आमाग्योइ सिक्षा कार्यान्वयन निर्देसिका निति नोन खाराङबा ताबा बिबा स्होबा आरे । ग्योइ ऐनला तामजा रेबा मुला तासाइ थे ऐन संघ थेन स्थानिय तहरि नोन आरे ।
तासाइ ३, ४ वटा पालिकासे ग्योइ ऐन स्होसि लागु लाबा ताम माङग्यार खाबा मुला । गोर ब्लि पालिकासे सरकारि गेला ग्योइ बिसि लागु लाबा मुला । गोर ङ्हिजा काभ्रे जिल्लाला स्थानिय पालिका मुला । मन्डनदेउपुर नगरपालिकासे सरकारि गेला ग्योइ बिसि लागु लाबा मुला । चुह्राङबान ओखलढुङ्गाला खिजिदेम्बा गाउपालिकासे नोन लागु लाबा मुला । चु संख्या ल्हेबारि खाम्ला ।
ङ्योइबा : स्थानिय तहरि आमाग्योइदा गेला ग्योइ स्होबारि तिला तिला समस्या म्राङस्ह्युला ? बिले तिलाले अबरोध लाबा मुला ?
प्रसाल : ग्योइ आयोगसे सिफारिस लाला । संविधानला धारा ६ रि नेपालरि पाङबा मुतेबा आमाग्योइजुगु रास्ट्रग्योइ हिन्ना बिबा मुला । चुह्राङबान धारा ७ ला उपधारा (१) देवनागरि लिपिरि ब्रिबा नेपालि ग्योइ नेपालला सरकारि गेला ग्योइ तासेला मुला ।
(२) नेपालि ग्योइला बोरि प्रदेससे ह्राङला प्रदेसन्हाङरि बहुसंख्यक ह्युल्बासे पाङबा गि वा गि बिमा ल्हाना स्यान्दो रास्ट्रग्योइदा कानुन बमोजिम प्रदेसला सरकारि गेला ग्योइ निर्धारन लाबारि खाम्सेला मुला बिबा ब्यबस्था लाबा मुला ।
संविधानरि ब्यबस्था तामाआन्सार प्रदेसरि सरकारि गेला ग्योइला लागि सिफरिस लाउ बिबाला मुला । थे सिफारिसला लागि ११ वटा आधारजुगु तयार लाबा मुला । थेनोेन आधाररि सिफरिस लाला । थेह्राङ नोन लासि गाउपालिका, नगरपालिकारि नोन आधार स्होबा मुला । थेलान आधाररि ग्योइ ऐन स्होसि गाउपालिका, नगरपालिकासे लागु लाबारि खाम्बा ब्यबस्था लाबा मुला ।
ङ्योइबा : खाबा गेला योजनाजुगु ग्योइ आयोगसे स्होबा मुला ?
प्रसाल : ग्योइ आयोगला दिङ ङ्हाला योजना मुला । बिसेस लासि सरकारि गेला ग्योइ सिफारिस लाबा गे प्रदेस तह थेन पालिका तहरि दोसि ह्रोनिकादेदा प्रोत्साहन लाबा हिन्ना । ग्योइ आयोग स्होबारि ह्रो लाबा हिन्ना । थेला लागि लगातार गेताङजुगु ताचिबा मुला ।
आउदिन म्हाइलाबा ग्योइदा दोसि बाबारि आमाग्योइला कक्षाजुगु संचालन ताबा मुला । स्यान्दो नियमित गेजुगु ताचिबा मुला ।
ङानि साउनरि नियुक्त तामाहेन्से आयोगला बार्सिक प्रतिबेदन स्होबारिक्यार ल्हागतिजि । थेलिच्छा म्हेनिङ, तिहार ओम चुनाव ह्राङबा गेताङरि कर्मचारिजुगु ल्हागतिजि । थेसे लामा ओदे स्मुथ्लि गे लाबारि याङबा आरे । मुतेबा तहरि क्योलोलो सरकार स्होबा दुइ मुला । दारे तिब्र गतिरि गे लाला ।
ङ्योइबा : दातेदोना याङबा उपलब्धिग्याम सन्तुस्ट मुस्ह्युला ?
प्रसाल : थेमि आरे । ङाइ ङ्हाच्छाहेन्से पाङसि खाबा मुला, ग्योइ आयोगरि ल्हानान लगानि मुला, थे लगानि आन्सारला परिनाम म्राङबा आरे । चुला ठोस परिनाम खातोला बिबारि ङाए नोन मुला । तासाइ ङानि दोमाहेन्से नोन ठोस गे लाबारि खाम्बा आरे ।
ग्योइ आयोग निति िनर्मान लाबा गेन्दुन जेक्खे ताबासे गे लाबाला लागि सोम नोन तहला सरकारसे पुर्नता याङतोबाला चिम । संघ, प्रदेस थेन स्थानिय तहला सरकार क्योलोलो गठन ताबासे दारे तिब्रताला छ्याम ङ्हाच्छा वाङला ।
ङान्ना गे बिबा सरकारदा पोलिसि स्होबारि ह्रो लाबा हिन्ना । थेरि ङानि ल्हागतिसि चिबा मुला । संचारमाध्यमसे नोन आमाग्योइदा जाजाकि जोड पिन्साम ज्याबा परिनाम बाबारि खाम्ला ।
अन्त रास्ट्रिय आमाग्योइ दिबस नोन २०२२ हेन्से २०३२ दोना दाङबाकेन मुला । तासाइ नेपालरि चु गेताङला लागि खाजिबाइ निर्देसन समिति स्होबा आरे । चुला प्रयास संस्कृति मन्त्रिला चोहोदानरि निर्देसन समिति स्होगाइ बिबा मुला । दातेदोना चु १० दिङरि तिला लासे बिसि एक्सन प्लान नोन आस्होबा दुइ मुला । चुला लागि नोन ङान्से पहल लाला ।
