धेरनो लिच्छा ह्रुप ताजि डाजाङ, ताइपनि चुसेम ताङमुला
खालाइ आरेबा तिङनाबा, सेमला ह्रो ह्राङदान मान्नमुला
ताम ङाला तिलाइ घोस्युजि, ह्राङलाइ विचार थान्स्युसाम
खाल्लाइ ल्हेङमो आङ्यान्बा, चु सेम ह्राङदा न्हानमुला ।
फिला गजल सिर्जना गोले तामाङसे २०६२ भदौ २५ गते तामाङ डाजाङला नियमित ग्योइकाइ गेताङरि पाङबान लाबा हिन्ना । थेरि थेकुनुन डाजाङसे ‘ह्याङसे म्हाइबा ग्याम’ ह्वाइखा पोपफिरि विचार विमर्स गेताङ नोन थान्बासे ङाए दोबा मुबा । गजलकार सिर्जनाला गजल ङ्यान्माहेन्से गेताङरि ङालाए ताम थान्बा पालो खाजि । गेताङरि तामाङ ग्योइकाइरि जामेकाला ब्रिखेनला प्रसंग तेबान, विषयगत काव्यकृतिला सन्दर्भफिरि गोना लाबान सिर्जनाला गजलला सुताइ ङाइ प्रसंसा लामुबा । गेताङलिच्छा ङाइ थेतेन ङोसेमुबा । थेसे नोन तामाङ छिपाला स्वर्न जयन्तिला सन्दर्भरि ह्राङसे नोन गजल पोप तेसेला ताम लाजि । ङाइए नोन गिक्छा जामेकोला गजल पोपला ब्रिखेन दोगे लाबासे ङ्हाच्छान बधाइ बिमुबा । चुनोन गुङरि थेला तिलाइ गजल थेन लेखजुगु तामाङ ग्योइला एफएमग्याम ङाइ ङ्यान्बा माउका स्याप्मुबा । तिलाइ दिन ङ्हाच्छा थे कम्युटर लाजिन्बा ४४ वटा गजल पोपला पान्डुलिपि बासि मन्तव्य ब्रिपिन्बारि अनुरोध लाबान ङाजा दोगाजि । थेला मुतेबान गजलला भावजुगुरि ब्रिबा रेखाचित्रसे थेला गेजलजुगुरि सौन्दर्य काप्बा ङाइ पान्डुलिपि च्याबातेन म्हान्मिुबा ।
मन्तव्यरि ब्रिबा हैसियत दाते ङाला ताजि, आतानि । थे ङादा था आरे । तासाइ नोन गिक्खे ब्रिखेनदा ह्राङला अनुभव पाङसि, थेना लासि वा तिलाइ ब्रिपिन्सि उत्प्ररना पिन्तोबा ङाइ ह्राङला कर्तव्य एवं दायित्व सुताइ म्हान्बासे तिलाइ डेनला छिगजुगु ब्रिबा जमर्को लामुला । छ्यामरि मन्तव्यला छिगजुगु ब्रिमा नेपालि ग्योइकाइरि गजल वाङबा, विकास, तामाङ वाङमयरि गजलला ग्लाला तुन्बारि चर्चा लाबान सिर्जना गोले तामाङला तेगे लाबा गजल पोपला गजलजुगुला भाव थेन सैद्धान्तिक पक्षला परिचर्चा लाबा प्रयास लाबा मुला । उर्दु, फारसि, हिन्दि ताबान नेपालरि मोतिराम भट्टसे विसं. १९४० रि नेपालि ग्योइकाइरि वाङना लाबा गजल विधा ३०, ४० थेन ५० ला दसकदोना दोखामा ल्हानान फार्बा, रोबा थेन विकसित ताम्याङबा म्राङमुला । थेग्याम प्रभावित तासि ४० ला दसकरि नेपालि ग्योइरि रविन्द्र लामा (रसिला तामाङ), दिपेन्द्र लामा थेन यकिना अगाधसे गजल ब्रिबा थेन सम्पादन लाबा याङमुला ।
५० लान दसकरि दिपेन्द लामा तामाङसे आमाग्योइरि तामाङ स्योस्योजुगुरि गजल जेक्खे आछिना काइबा चन्द्र दोङला काइरि रेकर्ड सुताइ लाबा स्याप्मुला । विसं. २०६१ रि सिन्धुलिला यकिना अगाधसे ‘छोन्बो नाम्सा’ मिनला आमाग्योइला गजल पोप नोन छिजि । नेपालि ग्योइकाइला मुरि गजल वाङबा १ सय २० दिङ लिच्छा तामाङ वाङमयरि गिक्छा गजल पोप ताम्याङबा माउका स्याप्बा थे गजल पोपला छिपा ङ्हाच्छा÷लिच्छा नोन ल्हानान तामाङ ब्रिखेनजुगुसे गजल ब्रिबा थेन छिपा लाबाला छ्याम प्रसारन सुताइ लाबा म्राङमुला ।
तसाइ गजल पोप नोन बिसाम आछिपा दुइरि दाते काभ्रेला भुमलो सल्लेला सिर्जना गोलेसे दुइला ऐना मिनला चु गजल पोप छिपा मुला । सौभाग्वस थेला गजल पोपसे नोन तामाङ वाङमयरि गिक्छा जामेकोला पोप ताबा अवसर थोप्बा मुला । थेराङमि नेपालि आदिवासि मंगोल ग्योइकाइला दोङराप च्यामानोन थेला गजल पोप गिक्छा तातोला बिबा ङाला अनुमान मुला । थेतासि गजल ब्रिखेन सिर्जना गोले थे ‘दुइला ऐना’ गजल पोप तामाङ वाङमयरि दोङरापला ग्ला थोप्बा थेन थोप्सि चिसेला मुला ।
सिर्जना गोले काभ्रेला तामाङ आमाग्योइला ग्योइकाइ दोङरापरि पुस्तक÷पुस्तिका तेबा ङ्हिच्छा जामेकोला प्रतिभा दोबारि दोमुला । काभ्रे बाँसडोलला सोनि तामाङसे चु ङ्हाच्छा ‘केहि तामाङ किम्बदन्ति’ मिनला पुस्तिका २०५६ रि ह्रोतेन्सि ब्रिसि छिपा मुबा । ओस्सोन मि सिर्जनाला ब्रिबाला ताम लामा नोन थे रेडियो नेपाल थेन स्यान्दो एफएमरि प्रसारित नेपालि ग्योइकाइ गेताङला ज्याबा ङ्यान्खेन हिन्ना ।
तिलाइ ला ङ्हाच्छाहेन्से तामाङ डाजाङला लाला तिर्याम ताबा गेताङग्याम प्रभावित तासि खातेबा ला दोसि ह्राङला आमाग्योइला गजल नोन पाङबा लामुबा । चुराङ लासि च्यामा सिर्जना तामाँ डाजाङसे केना लाबा गिक्खे ज्याबा ब्रिखेनए दोबारि दोमुला ।
सिर्जना गोले तामाङला दुइला ऐनाला तेगे लाबा गजल पोपला पान्डुलिपि डोमा पोप ४४ गजलजुगुसे प्रनयभावला छ्याम ल्होलो दातेला विसयरि ह्राङला विचार, भोगाइ, अनुभुति, गोबा, दृस्टिकोन, युगिन चेतना थेन आदर्सजुगु भाव, प्रतिक थेन बिम्बजुगुला माध्यमग्याम ज्याना लासि थान्बा याङमुला । थेदा चुराङ लासि बर्गिकरन लासि उन्बारि खाम्ला ।
माया, प्रेम, स्याप्बा, ख्लाबाला सन्दर्भरि :
दिनि ओइसि लानिला, म्हुन ज्याबा मायारि
विस्वास आलामा, मोहनि टुना ज्याबा मायारि ।।३३।।
प्रस्ताव दोनआतो खाल्छे, मायारि ङादा सेम आरे
ह्याङला समबन्ध फेबाला, छिनोफानो ताम ह्यान्छे ।।११।।
चोखो सेमला चोखो माया ङाला खाल्दाइ
मुला ताला कोहिमि सेमला ग्ले आरेसाइ चिनजानि ।।९।।
माया हिन्ना जिन्दगि, प्राङबोदा स्होला सेमला ह्रो
युगयुग अमर तामुला, चोखो प्रेम कहानि ।
राजनिति, द्धन्द, अशान्ति, बिद्रोह देशप्रेम, विकृतिला सन्दर्भरि ः
ग्लेला सुङदा, पान नो ग्रेन ताजि
ग्रिब गुर्बादा, कान नो ग्रेन ताजि ।।१८।।
ह्रि न्हाङरि सिबादुगुला, बिजोग होराङबान मुला
दिमदिमरि सोबादुगुला, सोक होराङबान मुला ।।४।।
भरियासे नो टु फ्याबान, फुप्पा न्हानरि राप्सिमान
कोङबा कठोर सेम लासि, लोकतन्त्र खाइसि जिन्जि ।।३९।।
म्हिसेन म्हिला लागिसे, स्वर्गन स्होखाम्ला चु ह्युल्दा
शान्ति छार्बारि चु ह्युलरि, दोसि बुद्ध केतोजि ।।५।।
मुकुचासे चाबा दिम दोजि, चु नेपाल ह्युल्सा
ह्युल्रि मेबोन जाङबादा, गाङ थासि दाङगे मान्बा ।।२५।।
चडपर्वला मिनरि, पसुदा थासिमाम
मुर्ख ताजि म्हि, युङबाला लाथान नो ग्रेन ताजि ।।१८।।
ल्हुइ, जाम्बुलिङ, प्रकृति म्हिला स्वभाव थेन दर्शनला सन्दर्भरि ः
जिन्दगि चु दिनि छाया, खाइमाय थोप खाइमाम ह्याल
म्हुना लानि ह्राङनोन, दिनि दोखाम्तोला स्योरि ।।१०।।
क्ेवा तिरे माबा तिरे, ङ्हिरेला चु म्हि चोला
ऋायुला नविकरन तादोला, हरेक छार ल्होरि ।।२०।।
सरद रानि रितुला ग्ले बसन्त
काइलि थेन न्याउलिसे पाङबा बृतान्त ।।३७।।
उजाड ब्रारि डिहिला जेसुम पाडा सार्दोला
मेफ्रा दोजि नामे नुमे दोसि नबल मयुर छार्तोला ।।३०।।
बनस्पतिला ग्याल्सा पवित्र पिङगाइ थे ह्रि
क्युइ फुइबा साग्याम का प्योबा ङार्दोला ।।
जामेकोला चेतना, आमासेम थेन समर्पनला सन्दर्भरि ः
ताम थेमा नाना आङा ज्याबा चाल आरेबा ङाइ छोरमुला
कादेरेम म्राङजिन्जि ए दिनम्हुन सहर गल्लि कोरमुला ।।२१।।
न्ेपाल आमा एला निम्ति बसन्त थिसि बाखाम्ला
ख्डेरि तामा इन्द्रदा बर्खा ह्रिसि बाखाम्ला ।।२१।।
खाल्लाइ ताङबारि केजिम तिला एला ताङबारि सिबेन मुला तिनि
रहर थोसि खामुबा तिला ह्युल ख्लासि निबेन मुला तिनि ।।२।।
स्वजातिय ठिम, धर्म गौरवला सन्दर्भरि :
विचार शक्तिसे हेन ताला म्हि केबा
ह्याङ तामाङला ओस्पा आहिन रुइ ।।२०।।
ग्यामनाड स्यालगार थान्सि डेन लाइ डम्फु ह्राप्सि छार दिडदा
निस्कपट ह्यालकादे सेमन्हाड हेन्दे डेना लाइ ।।४३।।
सिम्बुरि कोर्सिमाम खास्योररि नाडसाल म्रापारिक्यार
ग्लेमि निजि तिनि खालाड ए डा कादे ताडमुबा ।।३५।।
ल्होछार खाजि रहर पुइसि
तडबा बार्बा दुइ खाजि ।।४०।।
गजलकारला साम्यर्थ, आदर्स, सोच, चेतनाला सन्दर्भ ः
पुरानो इतिहासरि छार मिन काप्तोला बिबा सेम डाला
साच्चिलान म्हि दोसि राप्तोला बिबा सेम डाला ।।२३।।
ऋादो ङ्हाच्छा लोङसि
ब्रातोला गोङमा कोङसि ।।२९।।
हृदयला सैलि छार तिनि, आथुम्बा ब्रान्बारि
दार्शन थेन भुगोलरि म्हि केबा, सिर्जनासे डोबेन मुला ।।३८।।
गजल शास्त्रिय विधा सुताइ ताबासे सिर्जना गोलेसे ब्रिबा गजलजुगुदा सैद्धान्तिक (तत्व÷ज्ञानला) दृष्टिकोन ग्याम च्यामा थेला पोपरि पोप्बा गजलजुगुसे नियमगत धर्मजुगु ज्याना पालना लाबा ताम चुराङ लासि म्राङला ।
गजल उठान लामा गोर ङ्हि सिसरा वा सेर वा मतलाला सन्दर्भरि
म्हाइबारि माइबा गजल सेररि शब्द अनुप्रास
भोगाइ लातोबा बाध्यता सेम न्हाङरि सन्त्रास ।।३४।।
गजलला अन्तराजुगुरि ङ्हाच्छाला सिसरासे उठाप लाबा विषय वा जिज्ञासादा ङ्हिाच्छा सिसरा (सेर) से विषयगत बैठान वा जिज्ञासा पिन्बा सन्दर्भरि
भरियासे नो टु फ्याबान फुप्पा न्हानरि राप्सिमाम
कोङबा कठोर सेम लासि लोकतन्त्र खाइसि जिन्जि ।।३९।।
गजल अन्त्यानुप्रास आसेम रदिफ डिक्ना लाबा सन्दर्भरि
आदो ङ्हाच्छा लोङजि
ब्रातोला गोङमा कोङजि ।।२९।।
गजलमा अन्त्यानुप्रास आसेम रलिफला ठिक ङ्हाच्५ा नोन अनुप्रास आसेम काफिया सुताइ डिक्ना लासि ब्रिबा सन्दर्भरि :
तिला सिबा दुगुला लासला ठेगान आरे
तिनि सोबाजुगुला बासला ठेगान आरे ।।३।।
गिक्खेन बिषयरि केन्द्रित तासि गजल ब्रिबा मुसलसल थेन गिक्खेन गजल ल्होलो विषयरि विकेन्द्रित ताबा सन्दर्भरि नोन थेला गजलजुगु पोपरि पोप्बा मुला ।
गजलला लिच्छाला सिसरा वा सेरमध्ये खाजिबाइीर गजल ब्रिखेनसे ह्राङला मिनरि वा उपमिनरि आसेम मत्ता ब्रिबा परम्परागत सन्दर्भरि :
बाधा दोसि गाङनो राप्खाम्ला उद्देस्यला ग्यालामरि
लोङला आदे सिर्जना से पहरा नोन छाप्तोला बिबा सेमङाला ।।२३।।
लिच्छारि क्योलोलो ब्योनदुइ वाइबाकेन लाबास्नातक तहरि संगितला अध्ययन लाबान लाबा, ग्योइकाइ ब्रिबारि छार ज्योइ ङेबा, आमाग्योइला विकासरि समर्पित सिर्जना गोलेला गिक्छा गजल पोपरि पोप्बा गजलजुगुरि च्याङना दुइरि ल्हानान ब्रिसि छिमा कोबा खालला आतानिबा, ह्रेङबा ह्रेङबा तानिबा, च्याङना परिस्कृत तानिबा, वैचारिक अनुसासनला च्याङनिबा, सामयिक गजलजुगु ल्हाना तानिबा, जामेकोलाला काइ च्याङना तिनबा, जातिय काइजुगु च्याङना तानिबा, कथनला जटिलता तानिबा, छिक बिन्यासरि च्याङना ध्यान पिन्निबा, नेपालि छिगजुगु ल्हाना तानिबा राङबा कमजोरिजुगु स्याप्बा अस्वाभाविक आहिन ।
तासाइ थे थेन थेला गजलजुगुला अध्ययनग्याम गिक्खे ससक्त गजल ब्रिखेन दोबाला लागि तोबा छटपटि, बेचैन, अध्ययनसिलता, सिल्प, भाव, वैचारिक राङबा योग्यताजुगु थेजा स्याप्मा ह्राङ थेन ह्राङला गजल दातेला कमि कमजोरिजुगु सिर्जना गोले तामाङसे सुधार लासि बोर्बा खन्डारि आमाग्योइला जेक्खे आताना नेपालि ग्योइकाइसे सुताइ उत्कृष्ट गजलकार थेन गजल काइमो सुताइ याङबा तामरि निर्विवाद मुला । थेतासिः लिउरि सिर्जनाला ब्रिबा आझा ल्हाना ख्वाल्सि, म्युङसि थेन ग्योइकाइ लिच्छारि उज्ज्वल तागाइ थेन थे संगितला विद्यार्थि ताबा नातासे ब्रिबाला छ्याम थेला काइ, ह्वाइ थेन गजलग्याम ङ्यान्बारि म्याङगाइ बिसि गजलकार सिर्जना गोलेदा थेला गिक्छा गजल पोप छिपाला सन्दर्भरि ज्याबाम्हान्बा आसेम हार्दिक डेन पिन्बान मन्तव्यला तिलाइ छिग चुरिन न्हाला ।
