Home म्हासेङरापचोम्ताम ग्योइकाइरि उत्तरदायि आतामुला ग्लेठिम

ग्योइकाइरि उत्तरदायि आतामुला ग्लेठिम

पारिजात

by thetamangdajang

ग्योइकाइ म्हि दिमम्हे (मानव समाज) बिकास थेन सभ्यताला त्रिआयामिक सर्वोपरि थेन गरिमामय अभिब्यक्ति हिन्ना । ग्योइकाइरि म्हि जाति थेन म्हि दिमम्हेला ल्होलो अनुभुति, चित्तबृत्ति, आकांक्षा ल्होलो संचित ताला । ग्योइकाइ केबा थेन जाम्बुलिङला छ्याम ह्युल, दुइ थेन परिस्थिति सापेक्ष ताला । ।ग्योइकाइ, कला, सौन्दर्य थेन लिला जेक्खे ङोसेबा आहिन, चुरि म्हि दिमम्हे बिकास थेन सभ्यताला आधारभुत बैचारिकता नोन अन्तरर्निहित ताला । पदार्थग्याम म्हि मस्तिस्करि परतिबा प्रतिबिम्ब अर्थात चेतनादा दुइसापेक्ष ग्योइ थेन सिल्पला गुङग्याम अभिब्यक्त लासेला ताबासे ग्योइकाइरि चेतना अर्थात बिचार पक्षसे गिक्छा ग्ला ओगटति थान्ना । तुन्बारि ग्योइकाइला परिभासाा चातेन पिन्मा यथेस्ट म्हान्ला ।

प्रगतिबादि ग्योइकाइ

साधारनतया प्रगतिला अर्थ ङ्हाच्छाला स्थितिबिमा तिलाइङ्हाच्छा वाङबा, तिलाइ उन्नत ताबा हिन्ना । तासाइ ग्योइकाइला ब्यापक अर्थरि प्रगतिबादला परिभासाा निरन्तर पोसिचिबा ल्हुइ थेन जाम्बुलिङतेन च्योच्यो लिरि पोसिकेन निबा म्हि दिम्हेदा उच्चता थेन उत्कृस्टतारिक्यार बोर्बा ग्योइकाइ प्रक्रिया हिन्ना । प्रगतिबादला चु बिसिस्ट अर्थदा माक्र्सबादसे निस्चित लापिन्बा मुला । माक्र्सबादि ल्हुइ दर्सन द्धन्दात्मक ऐतिहासिक भौतिकबाद हिन्ना, थरि बस्तु चरम सत्य थेन चेतना थेला प्रतिबिम्ब । चु चराचर जाम्बुलिङरि मुतेबा स्हेजुगु गिसेम गि अन्योन्यास्रित थेन अबिछिन्न मुबाला ताला, पोबा स्हेजुगुरि बिरोधि तत्वजुगु ताला ओम गिसेमगि संघर्स लाचिला । चुनोन प्रक्रियारि तिलोगि बिकास ताला ओम तिलोगि बिनास नोन तासिकेन निला । लिच्छारि चुह्राङ लासि मुतेबा स्हेसे बिकास नोन लाला ओम मुतेबा पोबा स्थितिला लि थेला ङ्हाच्छाला लि बिमा तिलाइ चिप्बा थेन बिकसित नोन ताला । प्रगतिबादसे ग्योइकाइदा ब्यक्तिगत आहिन, समस्टिगत चेतना तेन्ना ।

प्रगतिबादि ब्रिखेनजुगुसे ल्हुइला मुतेबा सोसित, पिडित थेन उपेक्षित स्थितिजुगुदा अभिब्यक्त लाला । थेनिकादेसे पाकृत, अपरिपक्व थेन स्थुलदा नोन ओतबान महत्व पिन्ना, कादे परिस्कृत, सगठित थेन सुक्ष्मदा । लि थेन सौन्दर्यरिक्यार ल्हाना सचेत तासि देन्बादा उपेक्षा लाबा अथावा बैचारिकताला मिनरि कोरा थेन लिखन्डि देन्बादा प्रस्तुत लाबा ङ्हिनोन प्रगतिबादि ब्रिखेनला दायित्व आहिन । थेनिकादेसे केवादा चुला मुतेबारि स्विकार लातोला । आर्थिक धरातलफिरि राप्सि उत्पादन सम्बन्धरि बिकसित तासिकेन खाबा म्हि दिमम्हेरि राजनितिक थेन ग्योइकाइ फिला संरचना हिन्ना ।

कार्लमाक्सले बिबाला मुला, ‘म्हि दिम्हेला मुतेबा दोङराप वर्ग संघर्सला दोङराप हिन्ना ।’ ओम, माओसे बिबाला मुला, ‘मुतेबा म्हि, थेदा चाबा थेन क्वान्बा तोला, थेतेन राजनितिक ताला ।’ चु ताम ङ्हिला आन्सार ग्योइकाइ ग्लेठिम आहिन । चोदे हिन्ना, ग्लेठिम ग्योइकाइरिक्यार उत्तरदायि आता, तासाइ ग्योइकाइ ग्लेठिमरिक्यार उत्तरदायि ताला । ग्योइकाइ ग्लेठिमला कार्यभार किन्बारि अनुबन्धित मुला । दिम्हेरि ताचबिा ल्होलो थेन ब्यापक पक्षजुगुरि ग्योइकाइ लाबाला गति थेन क्युइला बहाब सदृस्य दोबा थेन छ्तोला, म्हि जातिला असंख्य अनुभुति थेन परिनतिजुगुदा इमानदारिपुर्बक कलमबद्ध लातोला । म्हि दिम्हेला ग्लेठिम चुह्राङ लासि ग्योइकाइग्याम सुक्ष्म थेन बिस्तृत लिरि प्रसारित ताचिबा ताला । तुन्बारि बर्गिय दिम्हेरि ग्योइकाइ वर्ग निरपेक्ष चिबारि आखाम, चुनोन प्रगतिबादि ग्योइकाइला स्पस्ट ङोसबा हिन्ना ।

नेपालरि प्रगतिबादि ग्योइकाइला बिकास प्रकृतिरि माक्र्सबादला द्धन्दात्मक भौतिकबादि नियम निहित मुला, ग्योइकाइ चुनोन अन्तरगत ब्रिबा लाला । थरिगि कट्टरपन्थि प्रगतिसिल समालोचकजुगु ह्राङलान आन्सार दुइ सापेक्ष ब्रिबा ग्योइकाइदा प्रगतिबादि बिसि स्विकार लाबारि तयार आरे । थेनिकादे एकांकि दृस्टिकोन थान्ना । माक्र्सबाद प्रयोग आलाबा ग्योइकाइदा ग्योइकाय तेन्बारि तयार आता । उदाहरनला लागि जनकबि गोकुल जोसिला ह्वाइखा पोपरि ग्ले त्रिभुबनदा समर्थन लासि ब्रिबा पंक्ति ब्लिदा किन्सि मुतेबा काब्यदा गुनगानबादि बिसि पाले ल्हागाब लाला ।

चुह्राङ नोन लासि, सुब्बा कृस्नलाल अधिकारिला ‘मकैला खेति’रि हरफ ङ्हि जेक्खे सामन्तबाद लिब्रो मुला बिसि प्रगतिसिल काब्य आहिन बिला । भक्तिधारा माध्यमग्याम लाबा बिद्रोहला काइदा धार्मिक सन्त परम्परा बिसि उपेक्षा लाबा मुला समालोचकसे । ठाडो हुकुमि सासन मुबा दुइरि ओदे ब्रिबा नोन साहसपुर्न म्हान्तोला । ग्योइकाइदा दुइआन्सार मुल्याङ्कन लातोला । माक्र्सबाद डोमाहेन्से जेक्खे प्रगतिबादि ग्योइकाइ ब्रिबारि खाम्ला बिबा दुराग्रह जेक्खे गाङसाल ग्युइला ङोसेबा हिन्ना । माक्र्सबाद केबा ङ्हाच्छा प्रगतिसिल ग्योइकाइ ब्रिबा आरेमुबा बिबा उदाहरन जाम्बुलिङला ग्योइकाइ दोङरापरि आरे । चु सिद्धान्तला घोसना ङ्हाच्छा नोन प्रगतिसिल ग्योइकाइ ल्हानान ब्रिबा मुला ।

‘चिन्तन थेन सिर्जनाला स्तर आन्सार ल्हाना तिला म्राङला बिसाम ब्रिखेनसे ङ्हाच्छा दिमथेमे म्राङला ओम ह्राङला थेन ह्राङदा ज्याना छोर्बा ङेङगोरदा सेला, थेला ग्योइकाइ ब्रिला– ‘ङाला आमा मायालु मुला, ङाला पाठसाला ज्याबा मुला ।’ ल्होलो ह्राङबा ह्वाइखाजुगु । थेलिच्छा गोलेसे थे नाम्साबाजुगु म्राङला, नाम्सा–टोल म्राङला, ख्यारख्युरला दोङ, बा, गाङ, ज्योमोलिङ ल्होलोदा म्राङला, थेसे थेलान ह्वाइ कोला । चुह्राङ लासि थे ह्युलदोना दोला, लिच्छा ह्युल बिबा ह्युलरि चिबाजुगु चिम बिबा गोला, दारे थे ह्युलरि चिबाजुगुला भलो ङम्हान्सि ग्योइकाइ ब्रिबारि चुला । चुलिच्छा थे संसाररिक्यार ङ्हाच्छा वाङला, म्हि जेक्खेरिक्यार वाङला । चुनोन ताङरि दारे थेसे ह्युलरि चिबाजुगु थेन म्हि जेक्खेला बारेला ह्राङला गोबादा दोसि तिर्याम जाँच तिला, थेग्याम्से सोसक थेन सोसित ङ्हि नोन वर्गजुगुरि फेसि म्हिजुगुदा म्राङला (उत्साह ः याखारगि तुन्बा डोबा, मुल्याङ्कन साप्ताहिक दिमथेमे) निस्पक्ष थेन इमानदारपुर्बक म्हि दिम्हेला देन्बाजुगुदा ब्रिसि पिन्सेला हिन्ना बिसाम थेरि बर्ग–संघर्स झल्कप ताबा ताला बिबा धारना फ्रेडरिक ए.गेल्ससे नोन खानाङए ब्यक्त लाबा मुला ।

चुनोन सन्दर्भरि कसिरि म्याप्सि नेपालि प्रगतिबादि ग्योइकाइला बिकासदा सर्सरि दृस्टि ब्याङसेला हिन्ना बिसाम दिरि ब्रिबा तथ्यजुगु स्याप्निबा म्राङला । चरम सामन्तबादि सोसनला चक्कारि स्याङबा नेपालि समाजरि बिद्रोला काइ थिबा खालाइला नोन साहस आरेबा दुइरि भक्ति–धारारि चुह्राङबा बिकल्प मुबा, थेला गुङग्याम बिद्रोहला काइ अभिब्यक्त लाबारि खाम्मुबा । कारन चु भक्तिला अनुयायिजुगुदा हिन्दु धर्म थेन संस्कारला नातासे सासकजुगु सन्तजुगुदा ठाडो दमन लाबारि आखाम्मुबा । चुनोन सन्त परम्पराग्याम खाबा नेपालि प्रगतिबादि ग्योइकाइला बिकास चुह्राङ लासि ताबा म्राङमुला ।

१) बि.सं. १८०४ रि पस्चिम नेपालरि केबा ससिधर पौडेल (ब्राम्हान) थेदुइरि नेपालरि प्रचलित तासिकेन निबा सन्त परम्परा ‘जोसमनि सन्त सम्प्रदाय’ला अनुयायि दोसि बि.सं. १८३६ रि जोसमति मत प्रचार लाबान गुल्मि रेसुङ्गारि मठ स्होसि चिबा मुबा । चुनोन रेसुङ्गारि १०२ दिङ उमेर छ्योसि १९०६ सालरि थेला डोङबा ताबा मुबा । थे प्रतिभासालि बिद्धान मुबा, सामाजिक परिबर्तन उत्कट सेम थोबा प्रगतिबादि ह्वाइब्रिखेन मुबा । थेसे सधुक्कडि थेन सुद्ध नेपालिरि ल्हानान छ्योइ ब्रिबा मुला, थेरि सामन्तबादि सोसन, धार्मिक पाखन्डपन, न्यायिक भ्रस्टाचार, जातिभेद थेन सतिप्रथाला ल्हानान लिब्रो लाबा याङमुला । चुनोन प्रभाबसालि सन्त ह्वाइब्रिखेनला प्रभाबरि परतिसि थेदुइला सामन्ति सासक रनबहादुर साह स्वामि निर्बानानन्दला मिन किन्सि जोसमनि सम्प्रदायरि दिक्षित ताजि । ओम, ससिधरला परिबर्तनकारि सेमदा तत्काल पुरा लाबारि ओम ह्युल ल्हानाना पोबारि रनबहादुर साहसे जातिभेदि म्हाना लाबारि सह भोजला आयोजना लाबा मुबा । तासाइ चु उग्र परिबर्तनला लागि थे दुइला समाज तयार आताजि, ब्राम्हनबाद थेन बर्न संस्कारदा चोदे सजिलोन ब्याङबारि खाम्सेला स्थिति आरेमुबा । ग्लेला आदेस आङ्यान्बारि आखाम्बासे लामा जगन्नाथ लाथान स्हेङसि थेरिन खिचडि दाइसि तिलाइसे सह भोज लाजि, थे लाथान भद्रगोल जेल ङ्हाच्छा दाते नोन मुला ।

२) चुनोन सन्त सम्प्रदायला ङ्हिछा प्रतिभासालि थेन प्रगतिबादि ह्वाइब्रिखेन सन्त ग्यान दिलदास बि.सं.१८७८ रिक्यार इलामला फिक्कल मिनला नाम्सारि केबा मुबा ओम चु लामिछाने ह्रुइला उपाध्याय ब्राम्हान मुबा । चुसे नोन सामन्ति सोसन, ब्राम्हन सोसन, जातिभेद, धार्मिक पाखन्डपन, प्रसासनिक भ्रस्टाचार, ब्याभिचार थेन बैद्यब्यला लिब्रो ल्हानान दोहाजुगु ब्रिबा मुला । जातिभेदला लिब्रो लाबान थेसे पुर्ब ओखलढुङ्गाला मगर जामेकोलातेन जन्तरजातिय ब्रेल्बा लाबा मुबा । चुनोन सम्प्रदायला खोल कुसि ससस्त्र संघर्स लाला बिसि मनकामना लाथानरि चिबा लखन थापाल बिद्रोहला भन्डाफोर तामाहेन्से ग्यान दिलदास नोन थे संकारि चुङजि ओम जमलरि नजरबन्द लाजि । लखन थापा थेन थेला ङिस चेलादा जंगबहादुरसे मृत्यदन्ड पिनजिन्माहेन्से थेदा ख्लाबा मुबा । ह्राङला मत प्रचार लाबान दार्जिलिङ दोसि थेर्ला थेदुइला क्रिस्चियन धर्मला नाइकेदा फदर ए टर्नबुलदा सास्त्रास्त्ररि ब्रेना लासि ह्राङला डाबाला बो दार्जिलिङ हिल कार्ट राडला रंगबुल बिबा ग्लारि धाम स्होबारि तोतेबा सा पिन्जि । धाम दातेनोन थेरिन मुला, छ्योकु ताला । थेसे ब्रिबा छ्योइजुगु ल्हानान मुला । थेला डोङबा १९४० कार्तिक २५ गते ताबा मुबा ।

३) सक्तिमाइ, सक्तिमाता बिले ग्रेन हजुर मिनसे प्रचलित साध्वि योगमाषला केबा १९१७ दिङरि भोजपुरला दिङलारि न्यौपाने दिमथेमेरि ताबा मुबा । ब्रेल्बालिच्छा याखारगि जामेला आमा ताजिन्माहेन्से थे लिच्छा जोसमनि सम्प्रदायग्याम सिक्षित ताबा मुबा । तासाइ, लिच्छा थेसे चु सम्प्रदायदा ह्राङलान तोसोरि बोर्जि । थेदुइला राना प्रधानमन्त्रि जुद्धसमसेरतेन सोझोन दोहोरो ताम लासि नेपालरि अन्याय, अत्याचार थुम्ना लाउ बिसि सत्य धर्म ह्रिबा मुबा ओम पाङबा मुबा, ‘एन्छे आखाम बिसाम दुइ खामाहेन्से खालाइसेमि आलाना आख्लासेला मुला ।’

लासोम दोना सुताइ नोन प्रसासनरि तिलाइ पोबा आम्राङमाहेन्से थेसे ह्राङला २४० अनुचरजुगुतेन आत्मदह लाबा निर्नय लाजि । आत्मदह लाबा ङ्हाच्छा थेसे चुह्राङबा तामसोर ‘सिरि ३’दा पुइबा मुबा, ‘चुदे खेप्बा, बोक्टो, थोत्रो ताजिन्बा ऐन कानुन ल्हागाब लासि ङान्ना देन्बा कबोलदा बाधा युसाम बाधा लाबादा छार उपद्रब कानुनु चलप तासेल मुला ।’ ऐन समाजरि मे (ज) माधब समसेर गोलि गठ्ठातेन घटना ताबा ग्लारि दोसि थेनिकादेदा चुङजि । १९९५ कार्तिक २७ गते योगमायाला छ्याम ११ जनादा धनकुटा जेलरि थान्जि । लासोम लिच्छा थदा ख्लाजि । थेलिच्छा नोन ह्युलरि खाजिबाए पोबा आम्राङमाहेन्से चु जाम्बुलिङरि सोबारि लायक आरे बिसि १९९८ असार २२ गते अरुन स्योङरि ग्रेन होलरि सेना दोबा ङ्हाच्छा दोसि ह्राङला ६८ अनुचरतेन क्युइसमाधिरि लिन ताजिन्बा मुबा । लेङबादा सेनासे सोना लाजि ।

मिख्लि ह्वाइखा ब्रिखेन योगमाया प्रखर बुद्धि थेन ब्यक्तित्वला फ्युक्पो मुबा, साहसि, जुझारु थेन न्यायप्रेमि जामेकोला मुबा । थेला दोहाजुगु पं) चिन्तामनिग्याम ब्रिबा थान्बाला मुला । थेसे ब्रिबा काब्य ‘सर्वाथा योगबानि’ रि सधुक्कडि थेन सुद्ध नेपालि ङ्हिरिन दोहाजुगु परतिबाला मुला । थेला छ्योइरि सामन्तबादि सिप्बा, जातिफेबा, ब्राम्हन सिप्बा, पाखन्ड, प्रसासनिक भ्रस्टाचार, ब्यभिचारला जेक्खे आहिन, नेपालरि मुबा जालि फटाहबाद, जालि तमसुक थेन भारतिय न्होरला ल्हाना प्रभाबला सुताइ लिब्रो लाबा मुला । ‘सर्वथा योगबानि’दा प्रतिबन्ध लाबा मुबा । लिच्छा चु छ्योइ कालिङपोङग्याम दोसि तेबा मुबा । जोसमनि सन्त सम्प्रदायला फिरि पाङबा सोमनोन ह्वाइखा ब्रिखेनजुगुला रचनारि बैराग्य थेन सन्यासला भाब आयाङ बरु ल्हुइ थेन दुङालदा संबेदनसिल किन्बा, बिद्रोह, ब्यंग्य, ग्लेठिम, सामाजिक बोमो थेन पोबाला आह्वान जेक्खे याङला । (दोबा ः अगाध)

 

Leave a Comment

You may also like

तामाङ डाजाङ २०५९ सालमा स्थापित साहित्यिक संस्था हो । संस्थाले हालसम्म तामाङ भाषाको संरक्षण तथा साहित्यको विकासका लागि निरन्तर रुपमा विविध साहित्यिक गतिविधिहरु सन्चालन गर्दै आईरहेको छ । तामाङ डाजाङ मासिक र अनलाइन प्रकाशन गर्दै आइरहेको छ । 

टिम

तेबा : अर्जुनबहादुर तामाङ

चोहो : फुलकुमार बम्जन

डिक्खेन : इन्द्रकुमार तामाङ

              यकिना अगाध

सम्पर्क

तामाङ डाजाङ, काठमाडौं
सूचना विभाग दर्ता नं.
प्रेस काउन्सिल दर्ता नं.
फोन नंः: 9851085420
इमेल:
tamangdajang03@gmail.com

          gthangpal@gmail.com

 

सर्वाधिकार © २०५९-२०८० , तामाङ डाजाङ

Are you sure want to unlock this post?
Unlock left : 0
Are you sure want to cancel subscription?
Share via
Copy link