अस्मिताला अर्थ हिन्ना– ङोसेबा । ग्योइला अस्मिताला तात्पर्य– ग्योइ पाङबाजुगुला ङोसेबा । अस्मिता तिलाइ निस्चित च्योच्योजुगुला आधाररि कायम सामाजिक समुदायला ‘ह्याङ–भाबना’ हिन्ना । चु भाबनाला अभिब्यक्ति थेन सम्प्रेसनसे खाजिबा खाजिबा माध्यमग्याम ब्याबहारिक लि याङला, थेरि ग्योइ मुतेबाबिमा बाङबा ताला । अस्मिताला बिकास सिप्बालिब्रो संघर्स चुबातेन ताला ।
दृस्टि भ्रम :
ह्रेङबा दुइदोनाला केन्द्रिकृत सासन प्रनालिला कारन मधेसला ग्योइजुगु ‘याम्बुला दृस्टि’ नोन हाबि ताजि, थेसे सहि तस्बिर आउन्नि । बिडम्बना, मधेसला ग्योइजुगुबारे थेनोन भास्य स्थानिय गोबाला याखारगिक हिस्सा दोचिजि, थेसे तराइदा लिब्रो तत्वजुगुला भुमिकाला लिरि अर्थ ल्हागाब लामुबा । बिले, स्थानिय बासिन्दाजुगुसे पाङबा ग्योइजुगु गिसेम गिरि फेबा मुला । हिन्ना, मधेसरि क्षेत्रिय बिधिताला कारन ग्योइरि बैबिध्य मुला, तासाइ चु बिबिधतादा चुर्लान धरातलिय कोनग्याम डान्बा बिमर्स ताबारि खाम्साम नतिजा ङ्हाउरि प्रचारितबिमा फेबा ताबारि खाम्ला । मधेसला मुतेमा थुमरि सताब्दियौं सहल्हुइ थेन बसाइ ल्हेबा कारन ल्होलो ग्योइ गिसेम गिरि छ्योल्बा मुला । ल्होलो ग्योइला छिगसमुह थेन आहानजुगु नोन गिसेम गिरि थुइबा मुला । कादे साराप, साह्वाइरि च्योच्यो मुला । मिथजुगुरि लि गिक्खे मुला । स्थानिय ग्युइजुगुला ल्हानान कथ्य ओस्बान ओस्बान मुला ।
मधेसरि ह्राङला ग्योइजुगुप्रतिला सजगता केन्द्रिकृत सासन प्रनालिसे केना लाबाला संकटग्याम थोन्बा उकुसमुकुसला परिनति मुबा । छारअस्मिताला म्हाइबासे दुइदुइरि कोलाहल मच्चप लाला, पालेला जुहारि क्लाङला ओम सिम्ला । स्थानिय थेन प्रादेसिक स्तरग्याम ग्योइला अस्मिताला स्विकार्यता ल्हेना लाबा थेन ग्योइला क्षमता ल्हेना लाबाला लागि पहल लाबा उचित नोन हिन्ना । तासाइ स्यान्दो खालाइला आमाग्योइदा घृना रुइमा थेसे ह्राङदान दलदलरि दोना लाला बिबा हेक्काजा थान्नोन तोला ।
ग्योइला तनाबला बाछिटा :
मधेस ग्योइला बिबिधताला सा हिन्ना । चुरि मुतेबा थुमरि बिसेस ग्योइ थेन काइजुगु मुला । ग्योइदा षेत्रिय अस्मिता थेन मुतेबा प्रदेसला ङोसेबाला आधार स्होबा राजनितिक अभिस्ट दुइदुइरि प्रतिध्वनित ताचिला । उदारहनला लागि, उर्दुदा मुस्लिम ङोसेबाला प्रतिक तेन्बारि म्हाइबा मुला । पहाड थेन मधेसरि ह्रेङबा कालखन्डहेन्से चिसिकेन खाबा मुस्लिमजुगुसे पाङसिकेन खाबा तत्तत् ग्योइदा थेला ङोसेबाला लिरि स्विकार लाबाला बोरि साझा ङोसेबाला म्हाइबारि ‘उर्दु’दा अंगिकार लाबा ध्येय चुरि म्राङमुला । चुसे मधेसला ग्योइजुगुबारे तथ्यगत थेन सहि मुल्यांकन लाबा थेन ग्योइ सोना लाबा, चुला प्रयोग थेन बिकास लाबा बिमा ग्योइला राजनितिला गुङग्याम भोट बैंक म्हाइबा प्रबृत्ति ल्हेबाकेन लाबा उन्ना ।
लिच्छाला दुइ स्थानियस्तररि छारछार ग्योइ ङोसेबाला म्हाइबा, मैथिलि लिब्रोला राजनिति, प्रादेसिक ग्योइला दाबि थेन याखारगि थुमला बासिन्दासे स्यान्दोप्रति उन्बा श्रेस्ठता वा हेयभाब, प्रादेसिक राजनितिरि छार दबाब गुटजुगुला फेबा (उदय), फेबाकेन लाबा ग्योइजुगुला मान्यताला प्रस्न, ग्योइ अल्संख्यकजुगुला समस्या, आमाग्योइ डोबारि कठिनाइ ह्राङबा तनाब दृस्टिगोचर ताबारि चुबा मुला । असुरक्षा भाबसे ग्सत ग्योइ बर्चस्वसालिजुगु फेबाकेन लाबा ग्योइजुगुला अस्तित्वदा ठाडोन अस्विकार लाबारि चोदे ल्हनान ल्हागतिसि चिबा मुला, थेन्से ह्राङला ग्योइला स्विकार्यताला आयातन ब्लाक्पा स्होबाला लागि लातोबा अनिबार्य कार्यभार सुताइ म्लेजिन्बा मुला ।
ग्योइ म्हिला अस्तित्वला ङोसेबा हिन्ना । म्हि जातिदा सृस्टिला स्यान्दो प्रानि बिमा फेबा (अलग) स्होबा कारकजुगुरि ग्योइ मुख्य तत्व हिन्ना । म्हिला ल्हुइला साइ, थेला सेमजुगु, बानिब्योहोरा मुतेबा ग्योइग्याम्सेन ब्यक्त ताला । ग्योइ थुमबिसेसला सामाजिक निर्मान, सांस्कृतिक ङोसेबाला सुताइ महत्वपुर्न साधन हिन्ना । ग्योइग्याम बर्ग थेन जातिय प्रकट ताला । खाजिबाइ समाजला मिथकिय धारनाजुगु, ओन्न्मला बिचार थेन नैतिक मुलमान्यताजुगु थे ग्योइग्याम्से अभिब्यक्ति ताजिबा ताला । चु अर्थरि ग्योइ याखारगि जिबन्त बिरासत हिन्ना । चुग्याम्से सामाजिक सम्बन्धजुगु मजबुत ताला, सांस्कृतिक अभिब्यक्तिजुगुला साझेदारि ताला ओम ग्युइ केना लाबाला स्थानिय प्रक्रिया कायम चिला ।
थेतासि ग्योइदा जेक्खे अभिब्यक्तिला उपकरन तेन्बा बिबा चुला महत्वदा च्याङना लाबा हिन्ना । ग्योइला बिकासतेन म्हिला सभ्यताला दोङरापरि याखारगि क्रान्तिकारि पोबा ताबा मुबा । चु दृस्टिकोनग्याम्से बिचार लामा जाजा संख्यारि पाङबा ग्योइजुगुसे चुपुवारि परतिला, बहुसंख्यकबादि आबेगग्याम सोबारि असमर्थ ताला । चु तराइला बासिन्दाजुगुला अस्तित्व संकट हिन्ना । थेन्ना तोङजा दिङहेन्सेला पोप्सि थान्बा बिरासत म्हाबाला संकट हिन्ना । तिल्दाबिसाम ग्योइ लाबा थेन क्युइ ह्राङबा प्रकृतिप्रदत्त आहिन, चु तराइला बासिन्दाजुगुला छाबा (आर्जित) सम्पत्ति हिन्ना ।
गेङ, तावार थेन माकार :
ग्योइला राजनितिला ताम लामा, बोक्टो साराप डान्तोबा ताला । बिमुला, गोर ङ्हि तावार याखारगि गेङ बो लाबारि ताम आडिक्मा माकारजा निला । माकारसे गेङदा प्लेन ङ्हि स्होला ओम याखारगि प्ले ल्हाना ताजि बिसि थेग्याम दोसि प्लेन लासि चाला । ओसो च्याला, स्यान्दो प्लेन ग्रेन म्राङला, थेदाइ नोन ख्राप्ला । चे सारापरि बर्नित माकारला भुमिकारि खाजिबा ग्योइ मुला ? तराइला ग्योइजुगुला हितचिन्तकजुगुरि खानाङए ह्रो लाबा स्यान्दो ग्योइसे ग्रेन हिस्सा याङजि बिबा आसंकामि आरे ? छारग्योइ अस्मितादा सचेत समुह खानाङए ह्राङला ग्ला याङबा बिमा स्यान्दो ग्योइदा असहिस्नुमि दोबा आरे ? ग्योइला तनाबजुगु खाबा द्धन्दला टुसामि आहिन ?
ह्राङला ग्योइला ङोसेबा मुखरित लाबारि म्हाइमा तिल्दा खालाइ लोङला ? स्थापित ग्योइजुगु दिला म्हिजुगुसे पाङबा बानिदा स्विकार लाबारि तिल्दा लिच्छादोला ? ग्योइ बिमर्स, ग्योइला मिनरि याङबा अबसरजुगु तिलाइ सिमित ब्यक्तिला लागि स्वर्गम तासि चिबाम आरे ? ग्योइला बिमर्सरि तातोबा गे आताबासे कादे छिग म्हासिकेन निबा, म्हासतिसि निबा, माउलिक छिगजुगु म्लेसिकेन निबाम आहिन ? बर्चस्वसालि ग्योइला छिगजुगु रैथाने ग्योइला छिगजुगुदा बिस्थापित लाबान मुला । बिसर्जनला प्रक्रिया प्रादेसिक अभ्यासरि खाजिन्मा सुताइ थेन ताबा आरे । खाजिबाइ छिगला सिबातृन थेतेन थुइबा ग्युइ, संस्कृति, माउलिकता, अर्थ थेन राप सुताइ म्हासतिबारि दोला । कादे दुइरि परिस्कृत थेन मानक निर्धारन लाबा गोलचक्कररि ग्योइला ह्राङलापन म्हाबाकेन मुला । छिगबिसेससे ङ्हाउ थेन दातेला गुङरि पुलला गे लाला । जानकारि, अबधारना थेन ग्युइदा सम्प्रेसन लाला । दातेला दुइ बिरोधाभासयुक्त मुला । तिलोगि ह्राङला छार अस्मिताला दाबि, थे आधाररि ग्योइ साला मान्यता म्हाइबा थेन सहरिकरनसे थुम बिसेसला छ्योल्बा ङोसेबा स्हेङबादा स्वाभाबिक प्रक्रिया म्हान्बाकेन मुला, तिलोगि खाजिबा अनुपातरि रेदाङसे प्रयोगरि छिगजुगु च्याङसिकेन निबा मुला, थे चिन्ताजनक मुला । छिगजुगु संकटरि परतिसिकेन निबाला सोझो अर्थ लिच्छारि ग्योइ बिसेस सिसिकेन निबा हिन्ना, जाति बिसेसला ङोसेबा म्हासिकेन निबा हिन्ना ।
छिग सम्पदा थेन ग्योइला सत्ता :
ग्योइला माध्यमग्याम ग्लेठिम अभिस्ट छ्योना लाबाजुगुसे ग्योइ संकटला सामाजिक, सांस्कृतिक थेन दोङराप निहितार्थदा गोबारि खाँचो म्राङबा आरे । सन् २००१ रि युनेस्कोसे ग्योइ बिबिधतादा सांस्कृतिक बिबिधता ह्राङ मानबताला साझा बिरासतला लिरि च्यातोबा वकालत लाबान घोसना लाजि– मुतेबा म्हिसे ह्राङला सेमसे चाबा ग्योइरि, बिसेस लासि आमाग्योइरि ह्राङदान अभिब्यक्त लाबा अधिकार याङतोला । मधेसरि सामाजिक अनुबन्ध गोबारि चुरि प्रयोग ताबा ग्योइजुगुबारे डोबारि जरुरि मुला । चुर्ला ग्योइजुगुला बर्गिकरन थेन ङोसेबा किन्बाला प्रक्रियाला माध्यमग्याम सामाजिक बिकास सम्बन्धि महत्वपुर्न जानकारिजुगु स्याप्ला । चुरि चिबाला बिकासतेन ल्होलो समुदाय गुङरि अन्तरक्रिया थेन असरबारे चमत्कारि सुचनाजुगु याङबारि खाम्ला । ग्योइजुगुला मान्यताला दाबि समस्या आहिन, छिगजुगुला सिबा समस्या हिन्ना । दुर्भाग्यबस, ग्योइजुगुला सन्दर्भरि चु संकट मुतेबा बिकरालताला छ्याम ह्याङला ओन्छाङ मुला ।
तिला तराइला ग्योइजुगुला संरक्षनबारेला गम्भिरता सरोकारवालारि मुला ? ग्योइजुगुरि सन्चित ग्युइ, सम्पदा थेन सांस्कृतिक निधि लिखित लिरि जेक्खे सन्चित आता, थेला ह्रेङबा थेन समृद्धि परम्परा नोन ताला । खाइमा खाजिबाइ ग्योइ ह्राङ न्हाङरि सन्चित ग्युइ भन्डारला समुचित दस्ताबेजिकरन आरेनान म्हाबारि खाम्ला, थेदुइरि थेला मुतेबा माउखिक ग्योइकाइ, माउखिक दोङराप थेन माउखिक परम्परा नोन सतानला लागि नस्ट ताबारि दोला । चुला क्षतिपुर्ति खाइमाइ लाबारि आखाम । ग्योइजुगु गहना हिन्ना, सामथ्र्य हिन्ना ।
छिगजुगुदा सोना लानोन तोला । ग्योइजुगुला च्योच्यो सत्ता स्थापित लातोला । तिनि नेपालि ग्योइ तराइला यथार्थ हिन्ना तिल्दाबिसाम चुसे राजकिय सुख याङजि । लिच्छाला सताब्दिजुगुरि ग्योइजुगुला उत्थान थेन पतन म्राङजि । दाते ह्राङला ग्योइला अस्मिताला दाबि लाबा स्वतन्त्रता मुतेबा ब्यक्तितेन मुला । केन्द्रिकृत सासन थेन बर्चस्वला ग्योइ ताबान कारन नेपाल तिनि रास्ट्रिय एकता, सान्ति थेन सामाजिक च्योच्योला ग्योइ तेन्बारि चुबा मुला । सामाजिक प्रतिरोध थेन आत्मसम्मान ओम स्थानिय ग्युइ केना लाबाला माध्यमला बिरासत थोबा तराइला ग्योइजुगु बिसाम लिच्छा ताबा थेन ह्राङ न्हाङला कलहला ब्लु दोबाकेन मुला । चु बिबा तराइला ग्योइजुगुसे ‘होम ग्राउन्ड’ रि क्लाङबा ‘म्याच’ म्हाबा च्योच्यो हिन्ना । (दो:बा : अगाध)
