तामाङ मौलिकता थेन ङोसेबादा अभिब्यक्त लाबा तामाङ ग्योइला सिर्जना या रचनादा तामाङ ग्योइकाइ बिला । तामाङ ग्योइकाइ ब्रिबाला दोङराप ओर्जि बिसाम १ सय १२ दिङ ताबा मुला । तामाङ ग्योइकाइ तिगा हिन्ना बिबा औपचारिक परिभाषा किटान विसाम चु बिबा दिङ ब्रे ङाच्छा ‘तामाङ राष्ट्रिय पहिचानला लागिरि ग्योइकाइ ब्रिबा’ बिबा नाराला छ्यामरि हेराङरि थुम्बा ऐतिहासिक ‘राष्ट्रिय तामाङ ग्योइकाइ जोम्ना २०१२’ से लाबा हिन्ना । तासाइ तामाङ मौलिक ग्योइकाइ बिसाम ह्युल्बाला सुङसुङरि जनजिवनरि ग्यार्जा तोङजा दिङहेन्सेन पुस्तान्तरन ताबान खाबा मुला । चु जोम्नाला परिभासारिन ङ्हेसि तामाङ ग्योइकाइ ब्रिबाकादे तामाङ ग्योइकाइला विकासरि वाङबा मुला । तामाङ ह्युल्बाकादेदा सासककादेसे मासिने मतवालि विसि ठिमनोन स्होसि नाङबा प्लेबा लाजि । तासाइ तामाङकादे मास अदिनि या आनुप्नि । तामाङ ग्योइनोन थुम्सि आनिनि बरु सोसि थेन ल्हेसिन चिजि । तामाङ ग्योइ दात्ते नेपालरि पाङबा ग्योइकाइदेरि ङाच्छा स्थानरि मुला । नेपालला २०६८ ला जनगनना अनुसार तामाङ ग्योइ पाङबाला संख्या ५ दशमलब १९ अथवा ११ लाख ७९ हजार १ सय ४५ मुला । ग्योइला वर्गिकरन लाबा अन्सार भोट बर्मेलि ग्योइ पाङबारि तामाङ ग्योइला बक्ताला संख्या गिक्छारि मुला । खास याम्बु पोगोल ङामङाम थेन ह्युल्ला ७७ वटान जोङरि दात्ते तामाङ ह्युल्बाकादे मुला । नेपाल ह्युल फिक्र्यापनोन तामाङकादे लाखौला संख्यारि मुला । जाम्बुलिङला खानाङ तामान चिसिाइ दोसाइ तामाङकादेसे ह्राङला ङोसेबाला मुल आधार ग्योइदा किन्बा मुला । ‘ग्योइ सिमाम ग्युइ माला, आपा सिसाम ह्रुइ माला’ बिबा आखेम्हेमे हेन्सेला मुल मन्त्रदा सेमरि किन्बान तामाङ ह्युल्बासे ह्राङला ग्योइ सोना लातोला बिबान खाबा मुला । ग्योइ सोना लाबारि तामाङ ग्योइरिन ताम पाङतोला थेन तामाङ ग्योइरिन ब्रितोला ।
लिच्छाला दुइरि तामाङ छारदोकादे तामाङ ग्योइकाइ ब्रिबारि वाङसि चिबा मुला । तामाङ ग्योइरिन आब्रिसाम पाङबारि जेक्खेन सिमित थान्मा तामाङ ग्याृइला विकास आता बिबाथोरि च्याङना तासाइ छोरेवा खाबा मुला । थे तासि नेपालला राजनैतिक ब्यवस्था पोबान निमा ल्होलोल्होलो ग्योइकाइ गेन्दुनकादे स्होसि ग्योइकाइला गतिविधि लाबान खाबा मुला । याम्बु उपत्यकारि जे गोर ब्लि ग्योइकाइ गेन्दुनसे ग्योइकाइ ब्रिबारि वाङबाकादेदा डाजाङ या मन्च पिन्बा गे लाबान खाबा मुला । तामाङ डाजाङ, तामाङ स्रस्टा समाज, तामाङ सेमलेङ न्हान, नाङसाङ क्लब ह्राङबा गेन्दुनकादेसे तामाङ ग्योइकाइ ब्रिबारि जोड पिन्बान ग्योइकाइ डोबा नियमित फोरमकादे स्याङबान खाबा मुला । चुनोन गेन्दुनकादेसे पिन्बा फोरम ग्याम तामाङ ग्योइकाइसे केवा किन्सि चिबा मुला बिबा दावि हिन्ना । तामाङ ग्योइरिन ह्वाइखा ब्रिला रा ? बिबा म्हिकादेसेन तिगाइ दिङरि ग्योइकाइला ल्होलोल्होलो विधाला छ्योइ तेबा सम्मला ताबा मुला । तामाङ ग्योइरिन ग्योइकाइ तिगदा ब्रिबा ? बिबारि प्रष्ट मुबाकादेसे तामाङ ग्योइकाइरि योगदान मि लानोन लाजि तामाङ ग्योइरिन ग्योइकाइ ब्रिसिन ह्राङला ङोसेबा स्हेङबारिनोन सफल ताबा मुला । तामाङ ग्योइला गोरगिक जेक्खेन ग्योइकाइ स्योस्यो तामाङ डाजाङसेन तामाङ ग्योइकाइ ब्रिबाला जोड पिन्बान खाबा मुला । तामाङ ग्योइकाइला थुमरि तामाङ ग्योइरिन ब्रितोला बिबा थेन तामाङ तासाइनोन ज्यार्दि ग्योइरि ग्योइकाइ ब्रिबान खाबाकादे गुङरिन गोरगिन काइ आरे । तामाङ ग्योइरिन ग्योइकाइ ब्रिबाकादे ग्योइरिन ब्रितोबा तामरि बाङ पिन्बान खाबा मुला बिसाम ज्यार्दि ग्योइरि ब्रिबाकादेसे ग्योइदा गोरगिक माध्यमला रुपरि जे किन्बान खाबा मुला । तामाङ ग्योइरिन ग्योइकाइ ब्रिबाला बाङ आपिन्बा हिन्साम तामाङ ग्योइकाइरि छ्योइकादे खासेला सम्भवना आरेबा । तामाङ ग्योइकाइ ब्रिबारि तिबा ग्यार्जागिक बिमा ल्हानाला दोङराप च्यामा तामाङ ग्योइरि बिबाह्राङ प्रकासन आखासाइनोन ल्हानान ग्योइकाइला छ्योइकादे खाबा मुला ।
तामाङ ग्योइकाइ ब्रिखेन या तामाङ साहित्यकार खाल्दा बिबा ? तामाङ ग्योइकाइ बिबा तिगा बिबा चु गोरङि थुमरि दुइदुइरि ल्होलोल्होलो फोरमकादेरि ताम रेबा लामुला । ब्रिखेनकादे चुसेलामा गोर ङि धाररि राप्पान खाबा मुला । तामाङ ग्योइ थेन ज्यार्दि ग्योइ गोरङिरिन ब्रिगु स्याङबा खाबाकादेसे गोरगिक धार थेन तामाङ ग्योइरि जेक्खेन ब्रिबाकादे आर्कु धाररि । ज्यार्दि ग्योइरि ब्रिबाकादे तामाङ ग्योइदा महत्व आपिन । थेनिकादेसे विसयवस्तु तामाङ मुसाम खात्तामान ग्योइरि ब्रिसाइनोन थे तामाङ ग्योइकाइ ताला बिबा तर्क लाबान खाबा मुला । बिसाम ह्राङकादेदा तामाङ ग्योइकाइ ब्रिखेनला रुपरि स्येतोबारि बाङ पिन्बा लाबा मुला । तामाङ आमाग्योइरि ब्रिबाकादेसे चु तर्कदा स्विकार आला । थेनिकादेसे ग्योइनोन गिक्छा सर्तला रुपरि किन्ना । तामाङ ग्योइरि ब्रिबाआरे बिसाम थे तामाङ ग्योइकाइ आता बिबा कुङबा अडान मुला । तामाङ ह्युल्बाला विषयबस्तुकादेदान जामा जे बाङ पिन्ला । तामाङ ग्योइरि ब्रिबा ग्योइकाइदा स्यान्दो ग्योइरि दोबादा बिसाम सकरात्मक रुपरि किन्बान खाबा मुला । जाम्बुलिङखोरला चर्चित ग्योइकाइ ब्रिखेनकादे ह्राङलान ग्योइरि ब्रिसि चर्चारि खाबा तामदा किन्बान खाबामुला थेनिकादेसे । कयौ चर्चित ब्रिखेनकादेला ग्योइकाइला छ्योइ ह्राङलान ग्योइरि ब्रिसिन उत्कृष्ट ताबा उदाहारनकादे मुला । थेतासि तामाङ आमाग्योइरि ब्रिबा ग्योइकाइ उत्कृष्ट ताबारि खाम्ला बिबा मान्यता मुला तामाङ ग्योइरि ब्रिबाकादेला । ग्योइ सोसाम जे थे ग्योइरि ग्योइकाइला अर्थ ताला थेन थेला विकास ताला बिबा तामरि थेनिकादेसे बाङ पिन्बान खाबा मुला । ज्यार्दि ग्योइरि ब्रिबाकादे ग्योइदा गोरगिक माध्यमला रुपरि जे किन्बान खाबा मुला । चुथोरि तामाङ ब्रिखेन थेन ग्योइला आन्दोलन कर्मिकादेला आपत्ति मुला ।
तामाङ ग्योइरिन आब्रिसाम खाराङ लासि तामाङ ग्योइकाइला परिकल्पना लाबारि खाम्ला र ? थे तासि प्रसिद्ध साहित्यकार विष्णुकुमारि वाइबा ‘पारिजात’, कवि कृष्ण भुुसन बलह्राङबादा तामाङ ग्योइकाइ ब्रिखेनकादे तामाङ वंंशला तासाइनोन तामाङ ग्योइकाइ ब्रिखेनला रुपरि आकिन । तिगादा बिसाम तामाङ ग्योइकाइला थुमरि थेनिकादेला खाचुवाइ योगदान आरे । जातले तामाङ तासाइनोन तामाङ ग्योइरि ग्योइकाइ बिारि पारिजातछ्यामला दात्तेला ज्यार्दि ग्योइरि ब्रिबा छारदो तर तामाङ ग्योइरि आब्रिबाकादेदा तामाङ ग्योइकाइ ब्रिखेनला रुपरि स्विकार आला । ग्योइदा बाङ आपिन्बा हिन्साम दात्तेदोमा तामाङ ग्योइकाइ ब्रिबाला अवस्था सायद नाजुक तासेला मुतोला । दात्ते खासि तामाङ ग्योइरि ग्रेनराप (महाकाव्य) दोना खासिजिन्बा मुला । अमृत योन्जन तामाङला ‘तामाङ साहित्यको इतिहास’ छ््योइरि उल्लेख ताबा अन्सार सन् १९०८ रि विदेशि ब्रिखेन जर्ज ग्रियसनसे गोरङि फुटकर राप ब्रिबाहेन्से दात्तेदोनारि ग्यार्जङि बिमा ल्हाना ल्होलो ल्होलो विधाला छ्योइ खासिजिन्बा मुला । चेमा (नाटक), बिजाराप, बिजाह्वाइ, ह्वाइखा, ह्वाइ, गजल, तांका, ब्रिताम (चिठ्ठि), डान्बा, ह्वाइराप, चोमताम (निबन्ध), हाइकु, खण्डकाव्यह्राङबा विधाला छ्योइ खाबा मुला । ग्योइदा महत्व आपिन्बा ब्रिखेनकादेला तर्कदा ङ्यान्बा हिन्साम तामाङ ग्योइरि चुदेल्हाना विधाला छ्योइ खासेला मुबाओम ? पक्कान आखासेला मुबा । तामाङ ग्योइरि ब्रिबा ग्योइकाइ च्याङना उत्कृष्ट आरे । विश्वविद्यालयरि डोबारि तोबा पाठ्यक्रमला लागिरि तोबा स्तरला तामाङ ग्योइकाइ ब्रिबा गे तासिचिबा मुला बिबा दावि हिन्ना । समालोचना पक्ष जा थुरबा आरे ।
तामाङ ग्योइकाइ ब्रिबाला दोखाङ नेपाल छ्यामला जाम्बुलिङ खोररि ठाम्सिचिबा तामाङ ह्युल्बाला सार्वभौम अस्तिŒवयुक्त पहिचान तामाङ ग्योइदा सोना लाबान ग्योइकाइदा छारना ल्हेना लाबा हिन्ना । ओराङलासिन ग्योइ–ग्योइकाइला ङोसेबादा सोना लाबान सामजिक न्याय थेन च्योच्योला ताम लाबान प्राज्ञिक रुपरि तामाङ ग्योइकाइ ब्रिखेनकादेला डेन थेन वृति विकासरि ह्रो लाबा हिन्ना । तामाङ आमाग्योइ थेन ग्योइकाइला संस्थागत विकास लाबारि ह्रेङबा दुइ हेन्सेला एकात्मक थेन वmेन्द्रिवृmत गोरगिन ग्योइला प्रभुत्वदा थुम्ना लाबान ह्युलला बेनान संवैधानिक निकाय, कार्यपालिका, व्यवस्थापिका थेन न्यायापालिका ह्राङबा अंगकादेरिन तामाङ ग्योइला पहुँचला लागिरि छोरोवा ल्हेना लाबा हिन्ना । तामाङ कुलला तासाइ खस नेपालि ग्योइरि ब्रिगु स्याङबाकादेसे ग्योइदा सेमला तामदा पाङबा गोरगि माध्यम जे बिसि पाङबान खाबा मुला । चुह्राङ लासि ग्योइदा उपेक्षा लासाम न्हाङगारला रेरि ग्योइ सिबादा ल्हाना दुइ आकाइ । जाम्बुलिङरि पाङबान खाबा ग्योइकाइकादे रेदाङसेन मासि निबान लाबा तथ्यकादे ह्याङला ओन्छाङ मुला । ग्योइ सोना लाबा बिसाम थे ग्योइरि ब्रितोबा ताम ग्रेन पक्ष हिन्ना । आमाग्योइरि शिक्षा किन्म्याङबा ह्युलठिमसेन पिन्बा याङताम हिन्ना । दात्ते ह्युल संघिय संरचनारि निसि तहसोमला सरकार मुला । स्थानिय सरकारसे आमाग्योइरि शिक्षा पिन्बारि चासो ल्हेबा मुला । विद्यालय शिक्षा ताबान विश्व विद्यालय दोनारि तामाङ ग्योइरि डोबा अवस्था खामा थे दुइरि तामाङ ग्योइकाइला अर्थ जामा ताला, पाठ्यक्रममा लागिरि । जाम्बुलिङरि तामाङ ह्युल्बाबादे ठाम्बान निबा मुला । खानाङ खानाङ तामाङकादे मुला थेरि ग्योइरि बाङ पिन्जि बिसाम तामाङ ग्योइकाइ डोबा पाठक थेन छोङ ल्हेबा ग्ला मुला बिबारि खाम्ला । ह्राङला आमाग्योइरि ब्रिमा डोबा म्हि ( पाठक) च्याङला ताला, बजार आरे बिबा मानसिकता दात्ते तामाङ थेन खस नेपालि ग्योइ ङिरिन ब्रिबाकादेरि मुला । थे मानसिकतासे तामाङ ग्योइला विकासरि बाङ आछ्यो । बरु लिसो तामाङ ग्योइरि तेरेरे ब्रिबारि तिबाकादेदान ग्योइरि ब्रिबारि प्रेरित लाबा आहिन झन पलायन ताना लाला । तामाङ ग्योइरि तिगा ब्रिसे ? तामाङ ग्योइरि जे ब्रिसि तिगा ङोसेबा स्होबारि खाम्ला र ? बिबाकादेन मुला । थेनिकादेसे दुइरिन बुद्धि छ्योना लातोला । ग्योइ सोसाम ङोसेबा सोला । रिमठिम, ग्यान, सिपला तामकादे छोम्बोन चिला । ग्योइ सिसाम थे ग्योइरि मुबा ग्यान सिपला ताम, रिमठिमला ताम मासिनिला । थे तासि ग्योइ सोना लाबा थेन विकासला लागिरि खाम्देदोना ग्योइकाइ ब्रितोला । बेनान सचेत तामाङसे ह्राङला ग्योइरि ग्योइकाइ ब्रिबा गेदा ङाच्छा बोरतोला । तामाङ लोकसाहित्यला भण्डार थेन चुदेन थुइबारि खाबा तामकादेदा माइबा छारबा लाबान तामाङ ग्योइकाइला मुल आधार मौलिकता पुइबा थेन रिमठिम थोबा लामा, बोम्बो, ताम्बा, गान्बाकादेला जिवन्त थेन दात्तेला गतिसिलताला छ्यामरि तामाङ राष्ट्रियतादा तामाङ ग्योइकाइसे ग्याम ओन्तोला ।
