प्युटार स्युलुल रेङबा बागमति स्योङला गुरि गाङहोप थेन चेला रिलख्वाइबारि मुबा जेबा थेन ज्याबा नाम्साला मिन हिन्ना । समुन्द्रला सतहग्याम्से छ्योआछ्यो ९२ ९ मिटर ३०४९ फिट नोबारि मुबा प्युटार २७ड्ढ४७ड्ढउतरी थेन अक्षाश यान्से८५ड्ढ२७७४देशान्तरणरी चिबा मुला ।
हेराङ हेन्से छ्योआछ्यो ५० किलोमिटर दक्षिण पुर्व पारतिबा चु प्युटार नाम्सा भौगोलिक हिसाबसे दुर्गम तासाइ प्राकृतिक सौन्दर्यताला फ्युक्पो नाम्सा हिन्ना । ह्रिकादेसे सिङगार्तिबा स्वच्छ वातावरनरिला चु नाम्सा ह्रिजन्तुला चिबा ग्लाएन हिन्ना । प्युटाररि गोरकु टोल मुला ।
चु नाम्साला दोङराप लाना रेङबा मुला । ङ्हाच्छाला म्हेमे मामसे सुङस्ह्युसि थेबा आन्सार ङ्हाच्छारि देवराज थिङ म्हेमे थे दुइला ग्लेला बडिगार्ड मुबारो । ग्ले सिकार क्लाङबारि ह्रिरि ब्राबा दुइरि छ्याम मुबारो । थे दुइरि सिकार क्लाङसि दोमा म्हेमेला सेमरि लानन ताम क्लाङचिम । ल्होलो ह्रिजन्तुसे ह्राङला बास स्होबा चु ग्लादा खेतियोग्य ग्ला स्होम्याङसाम ज्याबा तासेला म्हान्जिम ।
थे दुइला सरकार थेन रेङबा काठुइ लास्ह्युजिम म्हेमेसे । सरकारग्याम म्हेमेसे नाम्सा थान्बा अनुमति याङस्ह्युजिम । सिम्ले ल्हाला ब्राङरि स्ह्युबा म्हेमेसे चु ब्यासिरि फाप्सि ह्रि फ्यासि नाम्सा स्होजिम । म्हेमेला थे दुरदर्सि निर्नयसे स्हेङबारि दोबा चु प्युटार नाम्सा म्हेमेलान सन्तानजुगु समुन्द्रमान थिङ, श्रिकृस्न, रामकृस्न थिङजुगुरि पुस्तान्तरन तासिकेन निजि । दातेला चु नाम्सा स्हेङबारि चुह्राङ लासि देवराज म्हेमे थेन ह्रोला सन्तानजुगुला महत्वपुर्न भुमिका मुबा तामजुगु मोक्कोनसे पाङबा लाबा स्याप्मुला ।
चु नाम्सा छ्याबा लिच्छा गोलेसे स्यान्दो तामाङजुगु नोन चु ग्लारि दोगाजि । दाते दिमगि ग्याम ग्रेन नाम्सा दोजिन्बा मुला प्युटार । चु ग्लाला मिन ‘प्युटार’ थान्बाला नोन राप मुला । थे दुइरि हुन्दुर, जरायोह्राङबा ल्होलो जन्तुजुगुला चिबा ग्ला रो चु । तामाङ ग्योइरि प्यु बिबा हुन्दुर, जरायो रो ओम टार बिबाजा चे ९सम्म० ताजि । प्यु थेन टार डिक्सि प्युटार ताबा हिन्ना ।
प्युटारला तामाङजुगुला मुख्य पेसा बिबा कृषि, ब्यापार थेन जागिर हिन्ना । छ्यामरि पसु न्हासि ङ्हे, खुवा, टुङ्गा, कफि, गेडागुडी तरकारिला नोन गे लाबा मुला । चु थुमरि धार्मिक सम्पदाकादेरि गुम्बा, मामथान, कालेश्वा राम मन्दिर राङबा गुम्बा, लाथानजुगु मुला । गुम्बा थेन लाथानजुगु जाजा खेप्पा लसि २०० बिमा फिरि देव सतलकादे मुला । चुनोन प्युटारला गहना हिन्ना । थेसेलामा धार्मिक सम्पदाला संरक्षण थेन संम्बद्र्धन लाबारि हाम्साम धार्मिक पर्यटनला महत्वपुर्न गन्तव्यला ग्ला ताबारि खाम्ला बिबा ताम निर्बिबाद मुला ।
सिक्षाला छोरुवा नोन चु नाम्सारि ज्याबा मुला । स्हेङबा दुइला श्रि कालिदेबि रास्ट्रिय प्राथमिक स्कुल हादे कालिदेवि मा वि दोजिन्बा मुला । ङ्हाच्छाला म्हिजुगुसे सुङमुला– थेदुइरि ब्राङरि पढाइ ताबा मुबा रो १ दातेला ह्राङबा ब्रेन्चि थेन टुबुल आहिन, चकटिरि चिसि पढाप लादोबा मुबा रो १ खरिसे पाटि स्लेट अरिसे ब्रिदोबा मुबा रो १ चुह्राङबा दुरावस्था ग्याम तिबा चु स्कुल श्रि कालिदेवि मा वि ला हाते ह्राङलान निजि सारि पक्कि भवन मुला । चु प्युटारला नाम्सा गुङरि मुला ।
नाम्साला स्यान्दो ग्लारि हाते कक्षा ङ्हि दोना पढप लाम्याङमुला विसामा गोरङ्हा स्कुल मुला । चु स्कुलजुगुला नोन सेन्टर ग्लारि मुबासे चु माबिला महत्व ल्हानान मुला । सिम्लेरि चन्डेस्वरि आधारभुत खैरेनि निमावि, देउरालि प्रावि, खयरघारि प्रावि, डन्डाडा प्रावि, फुर्केडाडा प्रावि, गडिभञ्ज्याङ प्रावि, लोपखाङकादे चुला ख्यारख्युर मुला । चुर्ला नाम्साला मिनजुगु तामाङ ग्योइग्याम्से ल्हानान थान्बाला मुला । तलतले गङ, थाङसिटार, पुन्थान गाङ, मङसिङलुङ, गडि भञ्ज्याङ, मामथान गङ, खैरेनी फुरग्याङ, धान गाङ, रमिते गाङ, सुन्दर डुइह्राङबा मोक्कोन ग्लाला मिन तामाङरिन हिन्ना । चु ग्लाजुगु धार्मिक ऐतिहासिक ग्लाकादे हिन्ना ।
ङ्हाउरि चुरि तामाङ जेक्खे मुबा । आमाग्योइ जेक्खे पाङबा नाम्साम्हे ताबासे थेन्से खस ग्योइ आसेमुबा । खस ग्योइ आसेबासे सरकारि गेरि ल्हानान समस्या जेक्खे आतानि आउदि दुङाल सुताइ याङजि । चु समस्याला समाधान लाबाला लागि म्हेमे आखेजुगुसे खस ग्योइ लोप्बारि बिसि थे ग्योइ सेबा बानियाँ ह्रुइला गिक्खे बामन दिमम्हेदा चु नाम्सारि बाबा मुबा । थे दिमम्हेदा तामाङजुगुसे ओस्सोन जग्गा दान पिन्बा मुबा । तामाङजुगुसे चुह्राङ लासि खस ग्योइ सेबादा समाजरि थान्सि नेपाग् िक्योइ लोप्पा दोङराप मुला । चु नाम्सारि ङ्हाच्छाहेन्से दातेदोनान तामाङजुगुसे जेखेन जिम्मेवारि ग्लारि ग्ला याङबा मुला । बानियाँ जेक्खे बाबा चु नाम्सारि दाते स्यान्दो जातजुगु नोन मुला । ओन्मा ९० दिङरि साङगुला खाजिम । साङगुल खामाहेन्से चुर्ला तामाङकादे चु ग्ला ख्लासि बसाइ ल्हेसि मकवानपुर हेन्से तराइ दोना दोजिम । थेलिच्छा हेन्से बिसाम चुर्ला तामाङ समाजरि स्यान्दो समुदाय हाबा दोङराप मुला
चु प्युटार नाम्सारि ङ्हाच्छा ङ्हाच्छा बोम्बो, लामा रुइ ताङसेला लाप्ताबा, ताम्बा, गाउराइ, चोहोगान्बाजुगु मुबा । थेन्ना महत्व नोन आउदिन मुबा । दाते बिसाम नाम्साला चुह्राङबा पदिय महत्व ल्हानान च्याङसिकेन निबा मुला । गोलेसे माबागेन मुला ।
खालाइ नाम्साला बिमा थारेङला ङोआसेबा म्हि चु नाम्सारि दोगाजि बिसाम क्योइसे जेखेन ङोसेमुला । प्युटाररि तामाङला ङोसेबा लुङदार, दाज्र्यु दिम दिम तासाइ छ्योर्तेन आरे । गोम्बो मिन जा समोम मुला ङि जा तिलाइ लिरि तासाइ थे गुम्बा ब्यवस्थित लासि संचालन लाबारि खाम्बा आरे ।
ओन्मा चुरि बोम्बोजुगु आउदिन सेबा खाल्ला मुबा रो १ म्हेमेजुगुसे सुङमुला– बोम्बोजुगुसे मन्त्र लासि छेप्सि थान्बा सिङगार, पाँचमला बा सोमरे दोना आहार्ना खाराङबा ङ्हाच्छा मुबा ओस्बान पिङ पिङ ताचिमुबा रो १ ङ्हाच्छाला ह्राङबा चुह्राङ लासि सेबा, गोबा बोम्बोजुगु दाते म्हासिकेन निबा मुला . गि ग्याम्से स्यान्दोरि
ओन्मा चुरि बोम्बोजुगु आउदिन सेबा खाल्ला मुबा रो १ म्हेमेजुगुसे सुङमुला– बोम्बोजुगुसे मन्त्र लासि छेप्सि थान्बा सिङगार, पाँचमला बा सोमरे दोना आहार्ना खाराङबा ङ्हाच्छा मुबा ओस्बान पिङ पिङ ताचिमुबा रो १ ङ्हाच्छाला ह्राङबा चुह्राङ लासि सेबा, गोबा बोम्बोजुगु दाते म्हासिकेन निबा मुला । गि ग्याम्से स्यान्दोरि मन्त्र पुस्तान्तरन आतामा ओम लोप्बारि चासो आथान्मा थेह्राङबा सेबाजुगुला संख्या तिनी बिमा न्हाङगर च्याङना तासिगेन निजिबा मुला ।
बोम्बोजुगु जेक्ेख आहिन, ताम्बा, डम्फुरे, तामाङ जुवारि, फापारे व्हाइ कोबाजुगुला नोन पासिकेन निबाला मुला । चु रिमठिम म्हासिकेन निबा दिङ च्युइ ताजिन्जि बिसाइ ताला । तामाङला तिनि बिमा न्हाङगार बिमा खाडा ९खिया० लग्दिसि निजिबा मुला । चु अबस्थारि ङाच्छाला पुस्ता थेन हातेला पुस्ता गुङरि ल्हानान ब्लाक्पा व्हाङ मुला । नाम्साला म्हिसे चासो किन्सि काठुइ लाबा स्याप्पा आरे । ह्याङला रिमठिमला आज्याबा जेक्खे आहिन ज्याबा ठिम नोन म्हाबाकेन मुला । तामाङला उत्थान लाबारि बिसि ठ्वाङबा गेन्दुनजुगुला सुताइ चुरिक्यार बिचार बिमर्स ताबा म्राङबा आरे । चु दुङालला ताम हिन्ना । ह्याङ न्हाङला ज्याबा ठिमदा छार्ना ल्हेना लासि आज्याबा ठिमदा ब्याङसि बिले पोसि बोर्तोला । हातेला अवस्थरि चुनाउतिला छ्यामरि अवसर मुला । तिगादा बिसाम केबा हेन्से सिबा दुइरि ल्हानान गेकादे हिन्दु संस्कार किन्सिकेन निबाला मुला । ग्योइला तामरिनोन ह्याङला जा जामेसे ज्यार्दि ग्योइ लोप्सि नम्साला ग्रेन म्हि दोबा होडरि ९प्रतिस्पर्धारि० छ्योङजिबा दुइ मुला । तामाङ नाम्सा हातेला दुइरि आगोबा तामाङ ह्युल्बाकादे ओदे मुला ह्राङ ङादा छोर्वा आरे । तासाइनुन गोना गोनान आगोबा ह्राङ लासि ब्राचिबा मुला । न्हाङगारमा याङ तामाङला अस्तित्व दोङराप तामाङ क्योइ, धर्म, संस्कृति ह्याङला गुङग्याम म्हासि निसाम हातेला ब्योनकादेसे क्षतिपुर्ति लासि फाला आहाम । याङला म्हासि निबा स्हेकादे फिग्र्याप ह्युलला सङग्रहलयरि जे स्याप्ला ।
ह्याङ तामाङ समुदायला गुङरि तामाङला मिनरि तामाङ गेन्दुनकादे ठ्वाङबान मुला । गेन्दन थेन तामाङ अगुवाकादेला बाङरि तिगाइ छोर्गान लाबाइ मुला । तामाङ छार दिङ ल्होछार थुमरि तामाङला ङोसेबारि सकारात्मक अभियान नोन तिलाइ लिरि ताबा दुइ मुला । तामाङ समुदाय ङारि तिलाइ तत्वकादेसे तामाङदा गिक ताबारि पिन्बा आरे । थेसेलामा तामाङ उद्देश्य पुरा ताबादा अझान रेङाबा दुइ लग्दिसेला मुला । जेक्खे तामाङ÷तामाङकादे ओतेगेन तोरसे मार्से च्यासि ह्रापरुप ताबा, स्याबा, कोबा, चाबा, थुङबा लसि मिला तामारि स्याजि प्रसिजे आता । हिन्बाम याङ तामाङला स्हेकादे कादेह्राङबा ठिम लानन ज्याबा मुला । ह्याङला ठिमदा स्यान्दो गैर तामाङ समुदायसे डाहा लाबा अवस्था कादेन मुला । याङ तामाङला गोइलो तामाङ गोइलो, याङला आमा क्योइ याङला ङेसेबा छ्याङतेरला, ङोसेबा सेर्गेम, डोन्बोदा क्योङबा तरिका स्यानबाला लुइदा साङबा तेन्बा दिमलाला ज्योहोदा तेन्बा ज्याबा मुला ।
तासाइ, चु याङला हातेला अबस्थारि ज्याबा ढङगासे लिच्छाला पुस्तासे ओदे सहज लिरि किन्सि चिबा अबस्था आरे । ङाला लान रेङबा तामाङ समुदायला विषयरि गे लसि हामा दुइरि तामाङ समुदाय तिङ न्हे थोपो हेन्से काङदोना क्योइ जिन्बा मुला । याङला ताम बेनान नोङजिन्जि, सिजिन्जि चोदे तामाङ हिन्साम आमा क्योइ, धर्म, तामाङ ङोसेबा पोसि ब्राबा तामाङकादेला कोला लाइनुकादेदा डान्सि ठिक ग्यालमरि ब्रासाम ज्याबा ताला बिबा ङाला सेम तामा हिन्ना । आहिन्साम क्योइ मासम आमा माला, ह्रुइ मासम आबा माला बिबा उखान चरितार्थ तासेला मुला ।
