गनतन्त्र स्हेङबा लिच्छा पन्ध्र दिङला मार्च २५ ला दिन (१९२६ मार्च २५ ला दिन) रास्ट्रिय पेकिङ जामेकोला नर्मल महाबिद्यालयसे त्वान चि–चिउला सरकाररि भबन ङ्हाच्छारिक्यार (मार्चला) १८ औ दिनरि, सेबा लिउ हो–छन थेन याङ तेह–चनुला डान्बारि दिबस तेन्जि । ङा हल माङग्यार गिक्खे कोरचिबा दुइरि पाल्मो छङ ङाजा दोगाजि ।
‘लिउ हो–छनला बिसयरि गुरुसे तिलाइ ब्रिस्ह्युबा मुला कि ?’ थेसे ङ्योइजि ।
ङाइ जवाफ पिन्जि, ‘अह, आरे ।’
‘आहिन, गुरुसे तिलाइमि ब्रिनोन तोला, लि हो–छन खाइमादाम्मान ह्राङला चोमतामजुगु डोबारि सेम लामुबा’ थेसे पाङजि ।
ङादा चु ताम थाहा मुबा । ङाइ तेबा मुतेबाह्राङबा स्योस्योजुगु तिक्खुरि बन्द ताबारि निबासे लामा थेला प्रचार ल्हानान च्याङना तामुबा । तासाइ आर्थिक कठिनाइ तानातानान ‘पुजुवान चे’ ला थे पुरा दिङ गिला लागि ग्राहक दोपिन्बा मुबा ओम तिलाइ रेहेन्से ङादा तिलाइमि ब्रितोला म्हान्चिमुबा । हिन्बाम चुग्याम डोङजिन्बाजुगुला लागि तिलाइ तासेलाम आहिन, चु दोसि मुतेबासे लाखाम्बा गे हिन्ना । देन्बारि ‘सिबालिच्छा नोन आत्मा चिचिला’ बिबा तामरि ङाइ बिस्वास लाबारि खाम्साम ल्हानान आनन्द खासेला मुसिम । तासाइ बास्तबरि, ङाइ लाबारि खाम्बा गे चोतेन हिन्ना । तासाइ नोन ङाला बिबा ताम देन्बान तिलाइ आरे । ङाइ जेक्खे तिला म्हान्बा मुला बिसाम ह्याङकादे म्हिजुगुला संसाररि चिचिमुला । चालिस जनाबिमा ल्हाना तन्नेरिजुगुला काला ग्योइरि ङाइ तिलाइ म्राङबा, थेबा थेन सा बुन्बारि आखाम थेतासि ङाइ तिला बिबारि खाम्ला ओम ? ह्याङला पोर ताइ दोसि आजिन्दे जेक्खे ह्याङ ह्रेङबा क्राबा क्रिङबा लाबारि खाम्ला । चु घटनालिच्छा तिलाइ बिद्धान बिबाजुगुसे लाबा कपटपुर्न तामजुगुसे ङा न्हाङरि सुन्यताला भावना कापपिन्बा मुला । ङा आउदिन क्षुब्ध मुला । म्हिजुगुला संसार आरेबा चु दोप दुइला सुन्यतादा ङाइ घुटुक्क ग्लोङला ओम म्हिजुगु आरेबा चु संसारदा ङाला दुखरि आनन्द किनपुङसि ङाला अन्त्यरि नुप्बा सोक पिनपुङला । चु सिजन्बाजुगुला बलिबेदि ङ्हान्छा दातेइ सोचिबा म्हिसे पिन्बा याखारगि चुत्थो ह्रुप तासेला मुला ।
सच्चा जोधाहजुगु म्हिजुगुसे नातोबा दुख कस्टजुगुला सामना लाबा थेन अबिचलित तासि रक्तपात ताबा आट लाला । थेन्ना दुख थेन सुख खाराङबा खालला चिम । तासाइ सर्बसाधारनजुगुला लागि श्रस्टाला सामन्य चाल जेक्खे म्लाङ पिङ काला टाटाजुगु थेन अस्पस्ट खालला स्हु बिमा स्यान्दो पुरानो पोरजुगुदा दुइ वाइबाला छ्याम फ्यासि पुइबा हिन्ना ओम थेसे (ब्रिखेनसे) चु तथाकथित म्हिला संसारला ताङदा यथावत थान्बारि म्हिजुगुदा निचतापुर्बक चुनोन स्थिति गुङरि ब्रापुङला । चुुह्राङबा खालला दयनिय स्थितिला अन्त्य खाइमा खाला ताला ?
ह्याङकादे आझाइ चुह्राङबा संसार चिचिमुला ओम तिलाइ रे ङ्हाच्छा ङादा तिलाइ ब्रितोला म्हान्बा मुबा । मार्च १८ लिच्छा दान्नाइ याखारगि पक्ष नोन वाइजिन्बा मुला । बिस्तृत मुक्तिदाता साम्बाकेन मुताला, दारे ङाइ तिलाइमि ब्रिनोन तोला ।
सेबा चालिसजना बिमा ल्हाना ब्योनजुगु गुङरि याखारगि पाल्मो लिउ हो–छन ङाला सिस्या मुबा । ङाइ थेदा चुह्राङ नोन लासि ङ्योइबा लामुबा ओम चुह्राङ नोन लासि थेदा किन्बा मुबा । तासाइ दाते ङा थेदा ङाला सिस्या बिबारि कालकोल तामुला तिल्दाबिसाम दाते ङाइ थेप्रति ङाला दुख थेन डेन ब्यक्त लातोला । दारे ङाह्राङबा तुल्छ ल्हुइ सोबाकेन लाबा म्हिला सिस्या आतानि । थे चिनला लागि ल्हुइ फुल्बा चिनिया जामेकोला हिन्ना ।
जामेकोला नर्मल महाबिद्यालयला चोहो पाल्मो याङयिनयुसे छात्र संघग्याम ६ जनादा खारेजि लामा तुयुङमा छेप्पा चुबा दुइरिक्यार ङाइ मुतेबा बिमा ङ्हाच्छा रेम थेला मिन डोबा मुबा । थे गोरडु गुङरि याखारगि मुबा । लिच्छा जेक्खे, चुजा लिउ पाइचाओसे ह्राङला दोप्ताजुगु थेन म्रिङकोला लेफ्टिनेटजुगुदा कलेज छात्राजुगुदा डुइपुङमा, ताबारि खाम्ला खालाइसे ङादा ‘उ थेजा लिउ हो छन हिन्ना’ बिसि उन्बा मुबा । थेदा ओराङ लासि म्राङमाहेन्से ङा न्हाङ न्हाङरिन चकित ताजि । अधिकृतजुगुला ङ्हाच्छा डटप ताबारि खाम्बा, सक्तिसालि चोहो थेन थेला भरौटेजुगुला बिरो लाबारि खाम्बा खाजिबाइ नोन बिद्यार्थि सरो थेन जिराहा तानोन तोला बिसि कल्पना लाबा मुबा तासाइ थे सातान ह्राङबा मुइमुइ ङेचिबा तामुबा ओम थेला ब्यबहार आउदिन सुसिल मुबा । ङान्छे थुङमाब हुटुङरि अस्थायि ग्लाजुगु याङमाहेन्से दोसि कक्षाजुगु तिजि, थे ङाला प्रबचनजुगुरि खाबारि चुजि चुह्राङ लासि ङाइए नोन थेदा ल्हानान रेम म्राङजि । थेला लि सातान ङेचिबान तामुबा ओम स्वभाब सुसिल मुबा । कलेज स्टाफला पुरानो मुल्मिजुगुसे खाल्से ह्राङसे लातोबा गे कादे लासि जिन्ना लाजि बिबा म्हान्मुबा राजिनामा लाबारि तयारि लाजि । थे दुइरि कलेजला लिउला बारे चिन्ता किसिन्स मोक्कोन बिमा ङ्हाच्छा मिख्लि ब्योङबा थेदान ङाइ म्राङजि । थेलिच्छा ङादा बिस्वास मुला, ङाइ थेदा दोसि आम्राङनि । कादे ङाइ डान्बा मुला थे नोन ङान्ना लिच्छाला ह्रुप मुबा ।
मार्च १८ ला योरि सरकारि भबन ङ्हाच्छा बिन्तिपत्र पिन्बारि निबा जुलुस चलप तामुबा ओम थेकुुनु ङ्यासे सुरक्षाकर्मिजुगुसे देन्बान गोलिन छेप्जि ओम ग्याजौ सेजि ओम सेबाजुगुरि लिउ हो छनए नोन मुबा बिबा लोङबाखेप्पा तामसोर ङाइए नोन थेनि ओम तासाइ चु रिपोर्टजुगु देन्बा आहिन ताला बिबा ङाला सङका मुबा । ङाला ह्युल ङेङगोरजुगुफिरि मुतेबा बिमा कस्टमय आपतजुगु ल्हुबारि खाम्ला बिबा ताम ङाइ म्हान्बारि खाम्ला तासाए थेनिकादे (सासकजुगु) चोदे निचताम, नाइबा पासबिकतादोना ताइबारि खाम्ला बिबा ताम न्हा ङाइ डान्बारि खाम्जि न्हा बिस्वास लाबारिन खाम्जि । थेरि नोन ङेचिबा थेन सुसिल स्वभाबला लिउ हो छन सरकारि भबनला ङ्हाच्छारिक्यार बिना कारन खाराङ लासि सेबारि खाम्ला ताला ?
तासाइ थेकुनु चु देन्बा साबित ताजि । चुला प्रमान थेला लास नोन मुबा । थेरि स्यान्दो लासए नोन मुला, याङतेह–चुनला । दोसि चु हत्या जेक्खे आरेमुबा, पासबिक हत्यान मुबा बिबा ताम नोन प्रस्ट मुला तिल्दाबिसाम थेन्ना ल्हुइरि काडिला डामजुगु नोन मुबा ।
तिलादाम्मान तासाइ नोन त्वान सरकारसे थेन्दा ‘उपद्रबिजुगु’ बिसि घोसना लासि अध्यादेस तेजि ।
तासाइ थेलिच्छा थेनिकादे स्यान्दोजुगुग्याम थिसि पुइगाबा तत्वजुगु मुबा बिबा हल्ला लाजि ।
ङाइ थे निर्ममतापुर्बक हत्यादा च्याबारि आखाम्नि । ङाइ बिबारि खाम्बा ताम थेरि मुलान तिला ओम ? मरनसिल जाति तिल्दा मौन चिला ङाइ गोमुला । मौनता ! मौनता ! ह्याङसे आक्रिङ बिसाम चु मौनतारिन जिन्सेला मुला ।
तासाइ ङाला स्यान्दो तिलाइ बितोबा मुला ।
ङाइ नोन म्राङबाम आहिन, ङाइ थेबा, थे लिउ हो छन ताङसि ङ्हाच्छा वाङचिबा मुबा । बास्तबरि चुमि बिन्तिपत्र जेक्खे मुबा, जाजाकि जेक्खे ताबासे नोन थेरि धराप जुबा मुला ताला बिसि म्हान्बारि आखाम्बा मुबा । तासाइ थेलिच्छा थेदा सरकारि भबनला ङ्हाच्छा गोलि छेप्जि, ग्यापग्याम्से गोलि छेप्जि ओम गोलिसे थेला ग्लोबा थेन तिङ चाल्जि । पोर सिबादोनाला मुबा तासाइ थे तुरुन्तान आसिनि । थेतेन छ्याम मुबा पाल्मो चाङचिङ सुसे थेदा रेन्बारि म्हाइजि, गोर ब्लि गोलि थेला ल्हुइरि ल्हागतिजि, याखारगि गोलि पेस्तोलला मुबा ओम थे गुर्जि । थे चिबारि बिसाम खाम्बा आरेमुबा तासाइ याखारगि सिपाहिला काडि थेला थोबो थेन कुरि छुक्जि ओम चुह्राङ लासि थे सिजि ।
चुह्राङ लासि सातान ङेचिबा सुसिल लिउ हो छन देन्बान सिजिन्बा मुला । यो देन्बा हिन्ना, चुला प्रमान थेला ह्राङलान लास मुला । बिरांगना थेन सच्चा ह्रो याङ चिङ सु जेक्खे आझाइ अस्पतालरि स्हुसे बोल्चिबा मुला । सभ्य म्हिजुगुग्याम आबिस्कार लाबा गोलिजुगुग्याम चाल्बा चु गोर सोम केटिजुगुसे अबिचलित तासि ल्हुइ पिन्बा खाराङबा भब्यतापुर्न ताम, जामेकोलाजुगु थेन जातुकुजुगुदा निठुरतापुर्बक सेबा चिनिया सिपाहिजुगुसे उन्बा पराक्रम थेन बिद्यार्थिजुगुदा पाठ लोप्बारि ह्रो सेनाजुगुग्याम उन्बा सैनिक बिरता दुर्भाग्यबस काला चु तिलाइ धर्साजुगुग्याम फिक्का साबित ताबा मुला ।
तासाइ चिनिया थेन बिदेसि ज्यानमाराजुगुदा ह्राङला लिरि ल्हागतिबा काला दागजुगुला खाजिबाइ पत्तो आरे ओम आझाइ थोबो थिसि रेचिबा मुला ।
दुइ अनन्त रुपसे वाइचिमुला, सडकजुगु दोसि सान्तिपुर्न मुला तिल्दाबिसाम चिनरि तिलाइ अर्थ आता । चुसे ल्हाना रुपरि ज्याबा स्वभाबला बेकारि म्हिजुगुदा ताम लाबारि तिलाइ बिसय पिन्बा मुला ओम द्धेसि बेकारिजुगुदा ‘हल्ला’ ल्हेना लाबाला लागि सर्जाम पोपपिन्बा मुला । खाजिबाइ गहन महत्वला तामला हमरि ङाइ म्हान्मुला चुरि थेह्राङबा तिलाइ आरे तिल्दाबिसाम चुम जेक्खे सान्तिपुर्न बिन्तिपत्र जेक्खे मुबा । रक्तपातला ग्यालामग्याम ङ्हाच्छा ब्राबा म्हि जातिला संग्रामला दोङराप गोल स्होबा ह्राङबान मुला, च्याङना गोल स्होबारि ल्हानान सिङला तोला । तासाइ बिन्तिपत्रसे खाजिबाइ प्रयोजन पुरा आला, बिसेस लासि निसस्त्र बिन्तिपत्र ।
तासाइ का ब्योङबासे थे घटनासे सम्भाबत ल्हाना चर्काप लाबा लाला । जेक्खे चु घटनाजुगु सिबाजुगुला नातेदारजुगु, गुरुजुगु, ह्रोजुगु थेन प्रेमिजुगुला सुसिल केटिला लि अस्पस्ट स्हु थेन दुख गुङरि सातान चिचिसेला मुला । ह्वाइखा ब्रिखेन ताव–चियनसे ब्रिबा मुला–
ङाला ङेङगोरजुगु आझाइ नोन ताबारि खाम्ला सोकाकुल
जब स्यान्दोजुगु बिसाम कोबारि चुजि ह्वाइ
ङाम सिजिन्जि, निजिन्जि, दारेम पाङतोबा तिला मुला ओम ?
ङाला लास गाङरि क्याजिन्बा मुला ।
ओम चुदेन पर्याप्त मुला ।
जस्तोकि ङाइ ङ्हाच्छान पाङजिन्बा मुला, ङाला ह्युलङेङगोरजुगुफिरि निकृस्टतम आपत बिपत ल्हुबारि खाम्ला बिबा ताम डान्बारिक्यार ङा सातान तयार तासि चिबा मुला । तासाइ नोन तिलाइ तामजुगुसे ङादा छक्क पारप लाबा मुला । गिक्छा ताम– अधिकारिजुगु ओथेबा बिधि दोना पासबिक रुपग्याम कोबारि खाम्बाचिम, ङ्हिछा हल्लाबाजजुगु ओथे मार तहदोना ताइबारि खाम्बा चिम ओम आझाइ स्यान्दो ताम चिनिया केटिजुगुसे ओथेबा बिधि बहादुरिला छ्याम मृत्युला सामना लाबारि खाम्बा चिम ।
तुयुङमा जेक्खे चिनिया म्रिङकोलाजुगुसे सार्बजनिक गेताङजुगुला प्रबन्ध खाराङ लासि लाला बिबा ङाइ म्राङबारि चुजि । थेनिकादे च्याङनाना तासाइ नोन, ङा थेन्ना सामथ्र्य, दृढ निस्चय थेन बाङबा भावबना म्राङसि चकित ताजि । गोलि ताइचिबा ग्लारि ह्राङला सुरक्षाला छिननाङ ध्यान आपिन्ना गिसेम गिदा जोगाब लाबारि म्हाइबा थे केटिजुगुला प्रयत्न म्रिङकोलाजुगुला लिब्रो थेन थेनिकादेफिरि नाङबा तोङजा दिङहेन्सेला षडयन्त्र लिब्रो दृढतापुर्बक ल्हागाब ताबा चिनिया म्रिङकोलाजुगुला साहसला चु अझै स्पस्ट सङकेत हिन्ना । लिउला लागि चु दुर्घटनाला अर्थ म्हाइजि बिसाम चुला महत्वपुर्न अर्थ चुरिन मुला ।
तुच्छ ल्हुइ किन्सि खामआखाम सोचिबाजुगुसे थे म्लाङपिङ टाटाजुगुला गुङरि आसाला अस्पस्ट झलक म्राङसेला मुला तासाइ क्यार्से सच्चा जोधाहाजुगु आझाइ ल्हाना दृढताला छ्याम ङ्हाच्छा वाङसेला मुला ।
अपसोच ! ङाइ ल्हाना ताम पाङआखाम । तासाइ ङाइ चोदे ताम पाल्मो लिउ हो छनला डान्बारि ब्रिबा हिन्ना ।
