बर्मा (म्यानमार) कोर्बाला १५ रेरि चुरि तिला खाराङबा ताचिमुला बिबा ब्रिनोन तोजि । भारतिय अध्ययन टोलिला नेतृत्व लाबान बर्माला ल्होलो थुमरि कोर्सिकेन निमा ल्होलो दृस्य थेन घटनाताङ ङ्हाच्छा खाजि । माङग्यारग्याम च्यामा ओम थेमाला ओसेम न्हाङरि वाङसि अनुभब लाबा बर्मारि ल्हानान फेबा स्याप्जि ।
सन् १९४८ रि अंगे्रज उपनिबेस सासनग्याम स्वतन्त्रता याङमाहेन्से, बर्मारि प्रजातन्त्रला दुन्दुभि ङ्ह्याबा खाइमाइ म्राङबा–थेबारि आयाङनि । सन १९६२ रि सैनिक सासनसे नुप्बा लिरि टा क्यामाहेन्से बर्मा दुर्दसारि प्लुम निजि । गोर ब्लि ङ्हा दोङरापला घटनासे लामा बर्माला रास्ट्रिय ङोसेबासेन छार लि किन्जि । गिक्छा, प्रजातन्त्रसे खाइमाइ टा क्याबारि आखाम्नि । बर्मेलिजुगुसे सैनिक सासनला नाइबा लि म्राङजि । ङ्हिछा, सैनिक सासनसे बर्मारि चिबा बर्मेलि थेन ल्होलो थुमरि चिबा स्यान्दो ग्योइ–जनजापत–जाति गुङरि ग्रेन मतभेद थेन दुब्र्यवहार ङ्हाच्छा बाजि । बर्मारि बर्मेलिजुगु रंगभेदि दोसिकेन निजि ओम स्यान्दो धर्म–ग्योइ मुबाजुगुला लिब्रो भेदभाब लाबारि तिजि । सोमछा ल्होलो थुमरि चिसिखाबा सैक्षिकहेन्से पेसागत गेन्दुनजुगु गि गि लासि बोजि ओम छार गेन्दुनजुगु स्होबाला लागि सैनिक सासन ल्हानान हिचकिचाब ताजि । ब्लिछा, बर्मासे भारतिय थेन स्यान्दो बिदेसिदा स्युर्बा प्रक्रिया तिजि ओम मानब अधिकार हननला चरम सिमारि दोजि । ओम, ङ्हाछा, सैनिक सासनसे चिनदा आउदिन सेमनिबा प्रकारसे बर्मारि वाङबारि पिन्जि ।
सन १९८९ रि ह्युला मिन बर्माहेन्से म्यानमार स्होजि ओम सन २००६ रि रंगुनग्याम बर्माला राजधानि छ्योआछ्यो ३२० किलोमिटर उत्तररिक्यारला नेपिताउ बिबा थुमला ग्लारि ल्हेजि । सन १८८९ रि ऐतिहासिक महानगर रंगुनला मिनदा पोसि यांगोन थान्जि । चुह्राङबा ल्होलो ग्लेठिम गोङमाजुगु सैनिक सासनसे चलप लाजि । छार राजधानि नेपिताउ छ्याना लाबारि चिनसे ग्रेन भुमिका क्लाङजि । नेपिताउ न्हाङला १२ लेनला राजमार्ग, ल्होलो भब्य होटल कोर्मा ह्याङ चिनलान चेदुङ, बेइजिङ थेन तियान न्हाङरिन मुला कि बिबा छोर्ला । ढाँचा, भब्यता थेन लि ल्होलो मुतेबा ओस्बान चिनिया । जेक्खे ख्यारख्युरला बुह्वाराला आलि, बर्मेलि टोलि कुबा कृसकजुगु थेन स्थानिय बजाररि जाजाबा पसलजुगुरि याङबा चाबास्हे ल्होलो निक्खुर बर्मेलि ।
सन १९८८ रि बर्मारि प्रजातन्त्रला डडेलो ल्हागतिजि । आर्थिक स्थिति चोदे डाँबाडोल ताजि कि बर्मेलिजुगु मुतेबा माङग्यार थोन्जि, लिब्रो लाजि । सैनिक सासन झान क्रुर ताजि । सन १९९० रि चुनाब ताजि आङ सन सुकिला पार्टि नेसनल लिग फर डेमोक्रेसि (एनएलडि) से ज्याबा बहुमतरि चुनाब डाजि तासाइ सैनिक सासनसे सरकार नोन स्होबारि आपिन्नि । सुकिदा दोसि काराबास न्हाङरि डुङजि ।
सन २००८ रि दोसि प्रजातन्त्रला मिनरि छार संबिधान स्होसि ङ्हाच्छा बाजि ओम प्रजातन्त्रला ग्यामरि ब्राबा तय लाजि । सन २०१५ रि चुनाब ताजि, सुकिला एनएलडिसे ग्रेन लिरि डाजि । तासासइ सुकिसे सरकारला नेतृत्व लाबारि आयाङबा ताजि । तिल्दाबिसाम थेला फा स्यान्दोन ह्युलला नागरिक मुबा । आझान ग्रेन लि किन्सेला ताम मुबा, प्रजातन्त्रन खासाइ नोन छ्योआछ्यो २५ प्रतिसत सांसदजुगु सैनिक अधिकारि तासेला ताजि । सन २०१५–२० ला दुइरि सुकिलान नेतृत्वरि बर्मासे प्रजातन्त्रला दा क्याबारि चुजि । बिकाससे सुगठित लि किन्जि, म्हि अधिकारला गेन्दुनजुगु ल्हेजि, बर्माफिरि अमेरिका छ्याम स्यान्दो बिकसित ह्युलसे ल्हागाब लाबा आर्थिक प्रतिबन्धजुगु ब्याङजि । बर्मासे दोसि अन्तर्रास्ट्रिय डाजाङजुगुरि प्रभाबसालि ढंगरि बो किन्बारि चुजि । चु दुइरि ङानि बर्मारि दोमा गाडि स्याङबाहेन्से स्कुल थेन बिस्वबिद्यालयला सिक्षक, डाक्टरहेन्से ब्यापारि ओम बिदेसिहेन्से ल्होलो प्रान्तरि मुबा जाति, जनजाति, धर्मावलम्बिजुगुदोना मुतेबा उत्साहित म्राङमुबा । खुला लिरि ताम लामुबा । सन २०१५ थेन २०१८ रि ङाइ ट्याक्सि स्याङबाजुगुदा गोर गि ङ्हि प्रस्न लामुबा । ङेसि जोसपुर्न ढंगरि थेनिकादे ‘बर्मारि दारे बसन्त रितु खाजि’ बिमुबा, ’कठ्याङराप ताबा सिम्बाला ह्रेङबा आयु तिक्खुरि टाङजि’ बिमुबा ।
दिङ ङ्हा लिच्छा नोभेम्बर २०२० रि बर्मारि दोसि चुनाब ताजि । सुकिला एनएलडि पाटिसे भब्य लिरि चुनाब डाजि । ङ्हिचा रेम सरकार स्होबा तरखर लाना लानान दोसि सैनिक सासनला घोसना लाजि, बर्मा दोसि दोला खोरन्हाङरि वाङजि । संसदला मुतेबा ४७६ सिटरि, एनएलडिसे ३९६ वटा ग्ला किन्मा सैनिकजुगु लोङजि । दारेम संनिक गेन्दुन थेन नियन्त्रनदा प्रजातन्त्रसे खर्लप्प चासेला चिम बिबा सेबातेन सैनिक जनरलजुगु दोसि मे दोस बर्माला गुगुरि वाङजि ।
सन २०१९ रि, भारतला बिदेस मन्त्रालयसे ङादा बर्माला प्रसिद्ध नेसनल डिफेन्स कलेजरि निसि गि ङिेह ताम थान्सि पिन्बारि अनुरोध लामाहेन्से ङाइ बरिस्ठ सैनिक अधिकारिजुगुतेन ङामरि चिसि ताम लाबा माउका स्याप्बा मुबा । दिल्लिरि मुबा भारतला प्रतिस्ठित नेसनल डिफेन्स कलेजरि नोन चुह्राङ लासि ताम थान्बाला अनुभब थोसि ङा बर्माला राजधानि नेपिताउ दोमुबा । ङाला ताम जिन्माहेन्से बर्माला बरिस्ठ सैनिक अधिकारिजुगुसे ल्होलो प्रस्न थान्बा मुबा । थेनिकादे अनुसासित तासाइ खुल्ला सेम मुबा महसुस लामुबा । ङाला डेनरि छक्कालला भोज नोन आयोजना लाबा मुबा । साधारन चाबास्हे तासाइ ताम लाबा ग्रेन माउका । ङ्योइतोबा ल्हानान ताम ङ्योइबा नोन मुबा ।
तिनि सैनिक सासनला दोप थेन निर्दयि प्रपन्चरि छ्योआछ्यो २५ लालिच्छा बर्मा च्याबा माउका स्याप्जि । सैनिक सासनसे तिला तिला प्रभाब ताना लाजि, बर्मेलिजुगु तिला म्हान्बाकेन मुला, गेन्दुनजुगु नागरिक समाज खानाङरिक्यार छ्योङबाकेन मुला, ब्यापार बानिज्य उद्योग खानाङ कादे दोजि ल्होलो फिरि चर्चा लाबा माउका याङजि । अर्थब्यबस्था कादे सोचनिय मुला बिसाम अमेरिका, जापान, चिन, रुस ल्होलोसे तिला लाबाकेन मुला, ह्रो ह्युल भारतला तिला खाराङबा भुमिका मुला बिबा ल्हानान बिचार बिमर्स लाजि । सैनिक सासन लागु लाबा छ्योआछ्यो १५ लादोना ह्युल्बालिब्रोसे चोदे बिकराल लि किन्जि कि सैनिक गेन्दुनजुगु नोन अवाक ताजि । मन्डलेहेन्से नेपिताउ, सितवे राखाइनहेन्से रंगुनदोना सडक नोन प्लिङबा लासि, महानगर सहर नोन ह्योङना लासि बिद्यार्थि, सिक्षक, डाक्टर, इन्जिनियर, पत्रकार, राजनितिक दल, गेन्दुनजुगु मुतेबान थोन्जि । नाम्सा नाम्सारि लिब्रो ताजि । सैनिक सासनसे चलाब लाबा गोलिसे तोङजाला संख्यारि आन्दोलनकारिजुगु सेजि । तिलोगि सत्याग्रह प्रजातन्त्रला लागि, तिलोगि गोलि बारुदला छेप्बा सैनिक सासनला मिनरि । ब्यालेट थेन बुलेटला घमासान डुइबाडेबा– संहार ।
ङान्छे रंगुनरि अचम्माला दृस्यजुगु म्राङजि । सामान्य, आउदिन सामान्य स्थिति । गाडिजुगु चलतिचिबा, दोकान, पसल, कारखाना मुतेबा चलतिचिबा । होटलरि ल्हानान म्हि, ब्रेल्बाला भोजला संगित छ्याबाला छ्याम लहर । ग्यामरि पोसाकधारि सैनिक पुलिस याखारगिन आम्राङनि । रेस्टुराँजुगुरि भिड, बस गाडिरि ओतेबान भिड । रंगुनला ग्रेन सडकरि नोन ट्राफिक जाम । क्यान्डोजि पार्क थेन इनया ल्हा ग्योइरि दिमथेमे घरेलु पर्यटकजुगुला घुइचो । तासाइ ङ्हाच्छारि म्राङबा बिदेसि पर्यटकजुगु बिसाम मुनोन आरेबा ह्राङबा मुबा । ङ्यासेरिक्यार रंगुन टि हाउसरि बिसाम बिदेसिजुगुला ताँति । आधिकारिक भ्रमन तासाइ नोन ङा आउदिन इच्छुक मुबा सैनिक सासन पोप्माहेन्से स्थिति तिला खाराङबा मुला बिबा थेबारि ओम गोबारि । खुला लिरि ङ्योइबारि जाकि गाह्रो । सैनिक सासन लागु तामाहेन्से ङ्हा डु बिसेस घटनाक्रम थेन साधारन ह्युल्बासे नाबा यातनाजुगु गोबा माउका स्याप्जि ।
गिक्छामि, चाबा स्हे ल्होलोला साइ मुनोन थुर्के लाबाला चिम । सरसामान आउदिन महङ्गो । बर्मा नाम्सा बस्ति कृसिप्रधान रास्ट्र तासाइ नोन म्ल्हा ल्होलो आउदिन महङगो । बर्मेलिजुगुदा कान चाबारिन छ्योआछ्यो । पेट्रोल डिजेल, थे भारत थेन नेपालरि बिमा ल्हानान सस्तो साइरि याङमुबा, तिनि ओस्बान ओस्बान साइ । महङ्गिला कारनजुगु ल्हानान मुला ।
ङ्हिछा, बिदेसि न्होर, बिसेसतः डलरला हाहाकार । डलर ल्होलो याङबारि बिदेसि दुताबासदोनादा काबापाङबा । तिल्मादोना डलर गिरि तोङजा गिदोना कियात याङमुबा, तिनि छ्योआछ्यो बाइस पच्चिस सय कियात । डलर ग्लुबारि आयाङबा । पासपोर्ट सेवारि मुतेबा प्रतिबन्ध, बिदेस ओस्सोन निबारि आयाङबा । कादे दुताबाससे बैंकक निसि डलर बासि खातोबा स्थिति ।
सोमछा, बिजुलिला हाहाकार । जेक्खे राजधानि नेपिताउरि चौबिसै घन्टा बिजुलि । मन्डले रंगुन मुतेबा थुमरि १०–१५ घन्टा बिजुलि नोन आयाङबा । स्कुल कलेज ल्हाना ह्राङबा डुङथान्बा । ल्हानान डाक्टर, सिक्षक, सरकाररि मुबा पेसेवर म्हिजुगुग्याम राजिनामा । सुकि छ्यामरि मुतेबा राजनितिक नेता थेन सक्रिय सदस्यजुगु कारबास न्हाङरि । स्योस्यो, वेबसाइटरि प्रतिबन्ध तासाइ पाटसएप, भाइबर ल्होलोजा चलप ताबा ।
ब्लिछा, स्वायत्तता थेन स्वतन्त्रताला लागि बर्मा सरकार सैनिक सासनलिब्रो भयानक युद्ध छेसिकेन खाबा चिन राखाइन ल्होलो प्रान्त तिनि सैनिक सासन लिब्रो ल्हानाह्राङबा याखारगिन डाजाङरि मुला । छारछार आतंकबादि झुन्डजुगु ङ्हाच्छा खाबासे सैनिक सासन सहर नगर ख्लासि हतियार थोसि गाङ होप समुन्द्रतट ल्होलोरि दोबा मुला । म्हुना बिसाम कफ्र्यु । ङ्यासे ८ ङ्ह्यामाहेन्से थे उसो सहर नगरजुगु सुनसान । खालाइ माङग्यार थोन्बारिन आङ्यान्बा । तिलोगि सैनिक, तिलोगि असामाजिक तत्वजुगु । नोकरि धन्धा नोन ठप्प तामाहेन्से, पर्यटकजुगु नोन आखामाहेन्से असामाजिक तत्वजुगुला रगरगि ल्होसिकेन निजि ।
ङ्हाछा, प्रजातन्त्रसे बाबा ताङबा उत्साहला रसपान लाबा बर्मेलिजुगुदा तिनिला दुइ नाबारि आहाम्बा तामुला । क्यर्सेरेक्यार सैनिक सासनला ह्रेङबा चपेटारि परतिबा थेनिकादे दारे योना प्रजातन्त्र दोसि आखासेला बिसि सेम गोना लाबारिक्यार नोन ल्हागतिबा मुला । ओम, अल्लारेबल्लारे छारम्याङजुगु ‘चपला अबलाजुगु गु गिरि, गनुकेसरिला म्हेन्दो किन्सि थोबोरि’ बिबाह्राङ ग्लेठिमला स्थितिला वास्तान आलाना रंगुनला टाइम्स स्क्वायर थेन मन्डलेला बजार–मलजुगुरि रमाइलो म्हान्चिबा यथेस्ठ संख्यारि याङला ।
ओम डुछा, सैनिक सासनदा चिनसे सम्हालाप लाबारि हम्मे परतिजि । अमेरिका थेन युरोपला लिदोना च्याबारि आङ्यान्बा सैनिक सासनदा चिन ग्रेन नोन बोझ ताजि । दातेदोना घनिस्ट ह्रो चिनसे बर्मारि तिला आलानि ? ग्यालाम सडक स्होजि, छ्युकु कोइला ग्यासला चियास्कोला खानिरि अड्डान स्होसि ह्राङला चुनान प्रान्त ताबान मुतेबा चिनदा लेप्बा–ह्याल स्होजि, मन्डलेह्राङबा सहर–महानगररि ल्हाना ह्राङबा ब्यापार धन्धा दिम सा आहिन पसल मुतेबा कब्जा लाजि ओम दोसि बर्मा लिब्रोला कादेह्राङबा जाति झुन्डदा हातहतियार सुताइ पिन्जि । सैनिक सासन कादेकादे चिनला ङामरि, बर्मेलिजुगु ओदेओदे प्रजातन्त्रला ङामरि । थेतासि सैनिक सासन खाराङ लासि भारत, रुस थेन सिंगापुर ल्होलोदा रास्ट्ररि आझाइ गहकिलो प्रकारसे जाङसि चिनला प्रपन्चग्याम थोन्से बिबा ताम ग्यामजुगु डान्बारिक्यार चुबा मुला ।
बर्मा ह्राङदोन स्होबा कोङबा रास्ट्र हिन्ना । ल्हानाह्राङबा म्हिजुगु नाम्सा बस्तिरि चिमुला । साधारतया थेनिकादेला ग्रेन गुन हिन्ना संस्कृति थेन पर्याबरनला थेनिकादे छ्योकु लाला । अंग्रेजि पाङबारि ल्हानाह्राङबा जनसाधारनसे आखाम तासाइ मुसुक्क ङेसि ह्रो लाबारि सेम लाला । बर्मादा जामेकोला प्रधान ह्युल बिसाइ नोन ताला । ङान्ना आधिकारिक सभा मिटिङजुगुरि सरकारि बिभागला ल्हानाह्राङबा चोहो जामेकोलान ताला । स्फुर्ति थेन ग्युइसे प्लिङबा थेनिकादे प्रभाबसालि ढंगरि बहस चर्चा लाला ।
सैनिक सासनरि लिप्त अधिकारिजुगु पाकिस्तानरि ह्राङ ह्राङदा प्रसासकबिमा नोन ल्हाना ब्यापार बानिज्य उद्योगधन्धारि युबा मुला । ओममि सैनिक अधिकारिजुगु नोन होटल कारखानाला मालिक मुला । ब्यापार बानिज्य लाबाजुगुतेन थामथेम नोन थुइला । ब्यापार बानिज्य लाबादा प्रजातन्त्र थेन सैनिक सासन गुङरि ग्रेन फेबा आता । सैनिक सासनदा प्राबान मुला । कोरोना महामारिला मिनरि थाइल्यान्ड, चिन थेन भारततेनला सिमाना पुर्न लिरि डुङसाइ नोन थाइल्यान्ड थेन चिनतेन सिमा ब्यापार चोदे ग्रेन बिस्तृत लिरि ताला कि, सिमा आठ्वाङसाम बर्माला अर्थब्यबस्था नोन अस्तब्यत ताला । तिलोगि भारतला गोर ब्लि ह्युल मनिपुर, नागाल्यान्ड, अरुनाचल प्रदेस थेन मिजोरमतेनला १,६४३ किलोमिटर छ्योआछ्यो खुला सिमानाजा बर्मासे ठ्वाङबारि ङ्यान्बान आरे, महामारिसे गाङ नोन थासिजिन्मा सुताइ । बर्मातेन भारतला सिमाना क्याम्साङरिक्यार नागा–मिजो–मनिपुरि थेन स्यान्दोरिक्यार नोन थेनिकादेन मुला । बिले, नुप्बा सांस्कृतिक दोङराप ग्योइला सम्बन्ध मुला । थेतासिमि तिनि छ्योआछ्यो ५० हजार बर्मेलि नागरिकजुगु सैनिक सासनला यातना नाबारि आखाम्ना मिजोरमरि आश्रय किन्बारि दोबा मुला ।
तिनिला बर्मारि थेर्ला गोर्खा नेपालि रैथानेजुगुला बिबा–चिन्ता–जोस आउदिन सेमछुबा दोबाकेन ङ्हाच्छा खानोन तोला । मन्डले हिल्सला ग्रेन लाथानरि तिलोगि बुद्ध कोन्ज्योसोमला छ्योकु लाला ओम थेर्ला याखारगि वाङबा ग्लाला दारि ब्रिबान मुला– ‘८ थेन ९ मार्च १९४५ रि म्हुना लाबा आक्रमनरि प्रिन्स अफ वेल्सला गोर्खा राइफल्सला ब्लिछा बटालियनला चु मन्डले हिल्स डासि कब्जा लामुबा । थेतासि चु हिल्सदा ह्राङला बलिदान पिन्बा गोर्खा सैनिकजुगुला मिनरि समर्पित लाला ।’ गोर्खाजुगुसे चुह्राङ लासि ङ्हिछा बिस्वयुद्धरि जापानि सैन्य दलदा बर्माग्याम स्युर्बा मुबा । मुतेबा बर्मेलि नागरिकसे गार्खाजुगुदा माया लाला, मानसम्मान लाला ओम ह्राङ च्योच्यो म्हान्ना । थेतासि सैनिक सासन तासाइ नोन गोर्खाजुगु थे न्हाङरिन मुला ।
